Als constante factor: veranderingen in de muziekindustrie

Middels deze post wil ik reageren op het stuk ‘Digitaal Geweld – Wat de muziekindustrie anders doet dan de game-industrie‘ dat bij EHPO te lezen valt.

De popmuziek zit in een overgangsfase. De zoveelste. Ik ga proberen in ruwe vorm (ik neem er geen eeuwen de tijd voor) uiteen te zetten wat ik over het fenomeen popmuziek kan vertellen.

Volksliedjes

Het lied is tenminste zo oud als de weg naar Rome. Eeuwen oud door mensen verzonnen om verhalen te kunnen vertellen. Het lied was er eerder dan het schrift. Want om het verhaal eenvoudig te kunnen onthouden werd de rijmvorm toegepast. Omdat het zo werkte kon iedereen het navertellen/nazingen, en kreeg je talloze uitvoeringen van dat ene liedje. Zo is de blues ontstaan, en de blues is zoals iedereen weet simpelweg wat we volksmuziek noemen. De liederen van het volk die iedereen mag en kan uitvoeren.

Een boodschap verpakt via rijmelarij op basis van een melodie, dat is dus een lied.

Functionele muziek

Omdat de liedjes een herkenbare melodie en ritme hadden, konden ze eenvoudig meegezongen worden, bijvoorbeeld tijdens het werk. Ineens leek het werk sneller te gaan. De zwarte Amerikaanse gevangen die tijdens het werk geketend in de chain gang aan het werk waren – ze hebben daar in Amerika hele spoor- en autowegen aan te danken – zongen die liederen gesamenlijk waarbij het slaan met de houweel voor het ritme zorgde.

Tegenwoordig hoor je nog zelden iemand fluiten of een liedje zingen op straat. Best jammer!

Op plaat

Op een gegeven moment begon men opnames van die volksliedjes te maken, voor op de plaat en radio. De beste uitvoering werd een hit. Vervolgens ging men (componisten) speciaal een hit schrijven voor een specifieke uitvoering. Het lied werd live in de studio opgenomen en alleen die ene uitvoering was ineens goud waard. Het waren geen volksliederen maar popsongs geworden. Niet langer de liederen van het volk om zelf ook te zingen maar de liederen van het volk om naar te luisteren. De muziek als product, vastgelegd op plaat. En ook jij kon er eentje aanschaffen. Kon je hem thuis draaien.

In de controle ruimte

In het begin was de controle ruimte zelfs voor The Beatles verboden terrein. Een ruimte die bestemd was voor de producer en technicus. Toch besloten The Beatles dat ze beter in de controle ruimte konden zitten om zo Geoff Emerick precies te vertellen wat ‘ie aan het geluid kon doen om het lekkerder te laten klinken. In plaats van in de opname ruimte te staan en alles live in te spelen, plugde Paul zijn bas rechtstreeks in de mengtafel. Had ‘ie zelf verzonnen. Kwestie van gewoon eens uitproberen. En het klonk ook nog eens te gek. Vonden The Beatles. Geoff had wat meer overtuiging nodig.

Op die manier kon Paul gitaar en bas spelen (Taxman!) op een track. En Hendrix kon zodoende 6 gitaren via een multi-track over elkaar leggen. Dat was geen kwestie van de boel neppen, dat klonk gewoon goed! En omdat alles spoor voor spoor opgenomen werd op een bandrecorder kon men ook de opname gaan manipuleren. Bijvoorbeeld traag opnemen, en versneld afspelen. Of men kon 2 opnames aan elkaar lijmen. Knapen zoals Todd Rundgren en Stevie Wonder waren zodoende in staat om in hun eentje hele albums zelf op te nemen.

Abstractie

Een liedje hoefde niet langer live uitvoerbaar te zijn. De popsong groeide uit tot een abstracte muziekvorm. De term studioband kwam op. Ook al vond men dat Steely Dan ook aan die eis voldeed, die gasten bleken wel als goden die liedjes live te kunnen uitvoeren. Maar dat terzijde.

Popmuziek had nog steeds een boodschap. En het format van een lied bleef: coupletjes, refreintjes en elke zin netjes op elkaar te laten rijmen. Tot op de dag van vandaag is dit de enige vorm van het gezongen populaire lied.

Nog meer abstractie

Men werd steeds beter in het precies vormgeven van de muziek. Gastmusici uitnodigen, was heel gewoon. En op een gegeven moment raakten de samplers in de mode. Zij zorgden ervoor dat hele muzikanten vervangen werden door een apparaat. Een drummer bijvoorbeeld. Het publiek vond het prima en had het niet in de gaten. Een beat is een beat, dat idee. Soms hoorde je James Brown in een loop op repeat, 3 minuten lang. Een klein stukje muziek dat zo te gek aan een nummer was, werd in een ander nummer ingesloten. Popmuziek werd strakker, cleaner en killer. En het publiek vond het heerlijk om naar die strakke en rechte computermuziek te luisteren.

HipHop

Het gemak van het maken van muziek, en met name ritme, heeft dankzij drumcomputers en samplers enorme invloed gehad op de muziek. Het resulteerde in HipHop – dat we vroeger Rapmuziek noemden, rappen over een beat – dat je simpelweg zou kunnen neerzetten als rijmelarij over een beat/ritme. En, net zoals vroeger, bleef ook deze muziek een duidelijke boodschap houden.

Dance

Toch zorgde die opkomst van computers in de muziek voor nog meer verschuiving. Zo heeft muziek natuurlijk ook een belangrijke functie als vermaak. En met name om op te kunnen dansen. Heden ten dage is deze muziek juist de computermuziek en lijkt wat haaks te staan op de liedjesmuziek. Hoewel die 2 ook weer invloed hebben gehad op elkaar.

Functionele muziek (2)

De boodschap van de muziek is wel minder geworden. En dat zie je ook in het gebruik van muziek. Daar waar bands vroeger er nog fel op tegen waren wanneer hun muziek in een commercial gebruikt werd, hopen de bands van tegenwoordig daar juist vaak op. Het levert veel geld op en bands voelen zich vaak juist vereerd om zich te associëren met een merk. Deze muziek wordt functioneel ingezet, het versterkt het gevoel en associatie van merken en producten, vaak middels videobeelden.

Uitgeëvolueerd

Je zou kunnen stellen dat liedjes uitgeëvolueerd zijn. De hedendaagse popliedjes worden tot in de perfectie uitgevoerd. Zelfs de zanglijnen worden door autotune-correcties volkomen zuiver gemaakt. Hoewel dit een grote mate van saaiheid met zich mee kan brengen, het stelt de maker geheel vrij om hier extreem in door te schieten of niet. Wel kun je stellen dat de perfectie bereikt is. Wellicht zelfs dat we voorbij het niveau van perfectie geschoten zijn.

Wat is er nog toe te voegen aan een format dat de perfectie wist te bereiken? Vaak gaat het dan de andere kant weer op. Liedjes die wat rammelen. Liedjes die we weer zelf op onze gitaren kunnen spelen. Liedjes die we ook van de copyright-eigenaren mogen uitvoeren. Gewoon omdat het goeie liedjes zijn.

Misschien gaan we het allemaal zelf weer doen. Net als lang geleden. Zonder industrie. Liedjes, samen zingen. Of fluitend op straat.