Hoe hard moet die stem klinken?

Stel je voor, je hebt een stem opgenomen en vraagt je af: hoe hard moet die stem eigenlijk klinken? Ik zou zeggen: je bent hier aan het goeie adres voor uitleg!

Gebruik je oren

Voor het meten van het gemiddelde geluidsniveau van een podcast gaan we tegenwoordig uit van -16 LUFS Integrated met een True Peak van maximaal -1 dBFS. Dit is de norm voor podcasting. LUFS is een prima methode om de gemiddeld luidheid te meten maar niet echt geschikt om mee te checken of een stem goed afgestemd is qua volumeniveau, tenzij je de Short Term Loudness meet. Maar daar kom ik later in onderstaand artikel uitgebreid op terug.

Wat goed werkt is je oren gebruiken. Helaas raken onze oren gewend aan geluid waardoor we soms bij herhaling de zaken anders gaan waarnemen. Vaak treedt er ook snel luistermoeheid op. En het is soms lastig om in te schatten welke stem harder klinkt als de toonkleuren van de stemmen verschillen. Een droge stem met weinig reflectiegeluid van de ruimte en veel laag wekt de indruk dichtbij te klinken en dus hard in volume te zijn. Maar dit hoeft niet zo te zijn. Ook kan het lastig zijn om een stem die schel klinkt, bijvoorbeeld een telefoonstem, goed in te schatten op luidheid.

Het is ook nog eens heel erg afhankelijk van het volumeniveau waarop je afluistert, dus hoe hard het geluid op jouw speakers of headphones staat. Zet je het geluid te hard dan gaan je oren de te harde geluiden comprimeren, wat dus niet handig is voor het inschatten van hoe luid iets echt klinkt.

Meten is weten

Sinds mijn overstap op Reaper audiosoftware is mijn workflow veranderd. Ik gebruik een custom-action voor het normaliseren van audio: een druk op de N-toets en het audio-item wordt op -20 LUFS Short Term ingesteld (om precies te zijn voor MONO is dat -23 LUFS, want in STEREO is dat -20 LUFS). Ook mijn meters in Reaper staan zo ingesteld dat ik zie wanneer ik onder de -20 LUFS Short Term of erboven zit. Kortom: -20 LUFS Short Term is mijn focus voor het levelen van stemmen.

Short Term Loudness meet de geluiddruk over een tijdseenheid van 3 seconden. Vrij lang dus en dat is verrekte handig! Deze Short Term Loudness geeft perfect aan hoe luid een passage klinkt. En door de 3 seconden beweegt die meter heel rustig, wat een duidelijk beeld geeft van de luidheid van passages.

Dankzij de LUFS norm en moderne software is het vandaag de dag dus een stuk eenvoudiger geworden om de levels van audio te bepalen. Maar voor wie niet beschikt over de handigheden van Reaper zou ik adviseren om je meters af te stellen op LUFS Short Term omdat dat in ieder geval een goede indicatie geeft. VU en RMS meters zijn niet meer van deze tijd. Peak-meters zijn nog wel handig omdat ze de echte pieken van het signaal weergeven. In Reaper geeft mijn mastermeter de combinatie tussen -20 LUFS en Peak aan.

Compress die stem

Een stem die we met volledige dynamiek opnemen klinkt te dynamisch voor een podcast. Wat we nodig hebben is compressie, niet zoveel als men bij de radio gewend is te gebruiken, maar op zijn minst toch redelijk wat om de stem in verstaanbaarheid te laten toenemen. We willen dat de stem constanter wordt van volume en een compressor kan dat leveren. Nu zal ik in dit artikel niet ingaan op alle soorten compressors die er zijn en wat je er allemaal mee kunt doen. Dit vraagt om een apart artikel dat ik binnenkort hoop te schrijven.

Over compressors valt heel veel te vertellen. Zie mijn artikel daarover. Globaal gezien heb je snelle en langzame compressors. Snelle compressors tomen razendsnel de pieken van een signaal in. Hiervoor moet de opname wel vrij zijn van achtergrondgeluiden. Dus een snelle compressor kun je alleen gebruiken bij opnames die gemaakt zijn in een studio of met een microfoon die close op de mond toegepast is. Zo’n snelle compressor gaat namelijk razendsnel de pieken in het signaal verlagen, aanwezige achtergrond geluiden zullen hierdoor een vreemd soort klapperend geluid opleveren.

Ook moet een compressor onvervormd klinken. Een hele goede snelle compressor is de Fircomp. En mijn favoriet op het moment, de snelste die ik ken: de AdHd Leveling Tool. Ook de Waves H-Comp is heel fijn. Deze compressors zijn zo tof omdat ze heel snel ingrijpen en een lage CPU-load hebben.

Voor langzame compressie gebruik ik de Moo Compressor van McDSP die in de bundel 603o Ultimate Compressor zit. Ook de C671 compressor uit die bundel gebruik ik soms. Ze zijn gebaseerd op analoge hardware maar zonder de vervorming. Dat is ook iets waarop ik let bij compressors: ze moeten niet vervormen. De compressors van UAD in de LA-style doet dat wel. Voor een podcast vallen ze daarom voor mij af ook al zullen de meeste mensen de vervorming niet kunnen vaststellen, ik hoor het wel.

Ik stel mijn compressors zo af dat de output zo rond de -20 LUFS Short Term uitkomt. Dus met een druk op de N-toets wordt het audio-item op -20 LUFS ingesteld en de compressie die daar weer overheen gaat zal het signaal dus rond hetzelfde level houden. Wat de compressor dus doet is de pieken normaliseren, waardoor dit dus een rustiger klinkend signaal oplevert dat toch even hard klinkt.

De-esser

Er zijn hoofdtelefoons/oortjes die overdrijven in het hoog waardoor het snel te schel wordt. Met name bij s-klanken kan het dan fout gaat. De truc is om een de-esser te gebruiken. De beste die ik ken is de De-ess van iZotope. En dan op het standje Spectral.

Ik gebruik een de-esser op alle stemmen (via de stem-bus) om alle pieken in het schelle gebied zo af te romen. En de de-esser staat voor de compressor in de FX-chain omdat eerst de scherpe pieken uit het signaal moeten worden gehaald voordat de compressor haar werk kan doen.

Popping P

Het uitspreken van de letter P gaat gepaard met een grote hoeveelheid lucht. Vandaar dat je een popfilter en ook vaak een windscherm op de microfoon nodig hebt om te voorkomen dat sommige medeklinkers te hard klinken. Het openbaart zich als een dreun in het laag alsof de microfoon vervormt (dat is niet het geval). Wel kunnen ze de pre-amp oversturen. We gebruiken daarom een windscherm en popfilter zodat we de pre-amp harder kunnen inregelen en een ruisvrijer signaal krijgen.

In Reaper kun je effecten toepassen op audio-items, los van de track. En je kunt effecten koppelen aan een toetsencombinatie via Actions. Zodoende heb ik de boel zo ingeregeld dat als ik op Alt + P druk op het audio-item een high-pass EQ wordt toegepast. Ik knip het stukje met de Popping P dus los en laat daar vervolgens de Alt + P toetsencombinatie op los.

Die Popping P’s en andere rottige klinkers wil je overigens onder handen nemen voordat het signaal de compressor ingaat.

Resumerend:

  • normaliseer de output van de audio-items (in mijn geval op -20 LUFS Short Term)
  • gebruik een de-esser op het kanaal of bus
  • haal de popping p’s en andere medeklinkers eruit met een high-pass EQ
  • compres de uitput daarvan (in mijn geval op -20 LUFS Short Term)

UPDATE: op 22 december 2023 heb ik dit artikel totaal gewijzigd om het artikel up-to-date te maken

Door Marco Raaphorst

maakt podcasts en muziek

2 reacties

    1. Dit artikel moet ik eens updaten. Want inmiddels heb ik mijn workflow nog meer verbeterd.
      In Reaper werk ik als volgt:
      – een druk op de N-toetst en Reaper normaliseert het audio-item naar -20LUFS Short Term (mijn meters staat daar ook op ingesteld)
      – voor de mastering van een podcast exporteer ik naar -16 LUFS Integrated en -1 dBFS True Peak in Reaper

      Ik werk dus in -20 LUFS voor al mijn podcastprojecten. Dat is mijn referentie voor de stemmen. Die doe ik zo sinds eind 2021. Werkt als een speer.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.