Stel je voor, je hebt een stem opgenomen en vraagt je af: hoe hard moet die stem eigenlijk klinken? Ik zou zeggen: je bent hier aan het goeie adres voor uitleg!
Gebruik je oren
Voor het meten van het gemiddelde geluidsniveau van een podcast gaan we tegenwoordig uit van -16 LUFS Integrated met een True Peak van maximaal -1 dBFS. Dit is de norm voor podcasting. LUFS is een prima methode om de gemiddeld luidheid te meten maar niet echt geschikt om mee te checken of een stem goed afgestemd is qua volumeniveau, tenzij je de Short-term Loudness meet. Maar daar kom ik later in onderstaand artikel uitgebreid op terug.
Wat goed werkt is je oren gebruiken. Helaas raken onze oren gewend aan geluid waardoor we soms bij herhaling de zaken anders gaan waarnemen. Vaak treedt er ook snel luistermoeheid op. En het is soms lastig om in te schatten welke stem harder klinkt als de toonkleuren van de stemmen verschillen. Een droge stem met weinig reflectiegeluid van de ruimte en veel laag wekt de indruk dichtbij te klinken en dus hard in volume te zijn. Maar dit hoeft niet zo te zijn. Ook kan het lastig zijn om een stem die schel klinkt, bijvoorbeeld een telefoonstem, goed in te schatten op luidheid.
Het is ook nog eens heel erg afhankelijk van het volumeniveau waarop je afluistert, dus hoe hard het geluid op jouw speakers of headphones staat. Zet je het geluid te hard dan gaan je oren de te harde geluiden comprimeren, wat dus niet handig is voor het inschatten van hoe luid iets echt klinkt.
Meten is weten
Wat een goeie methode is, is die van de VU-meter. In sommige software zit het ingebouwd. Ik gebruik de plugin VUMT van Klanghelm hiervoor. Deze is heel duidelijk en geeft mij een zichtbare aanduiding hoe hard iets klinkt. VU is een oud systeem dat nog altijd een beproefde methode voor het in de gaten houden van de geluidsdruk. Een VU-meter werkt traag (300 milliseconden) en mist zodoende de peaks maar toont hierdoor juist de gemiddelde geluidsdruk. En dat is precies wat je wilt weten/meten.
Een VU-meter stel je zo af dat de naald gemiddeld op 0 dB afgesteld staat. Het daadwerkelijke volume ligt echter lager. Hierdoor creëer je headroom voor onvervormd geluid maar heb je wel de visuele leidraad van 0 dB als houvast.
Standaard staat de VUMT van Klanghelm op -18.0 dB afgesteld wat prima is voor podcasting. Dit wil zeggen dat als de meter 0 dB aangeeft het in werkelijkheid gaat om een signaal van -18 dB.
Ik zorg ervoor dat de stemmen op de VU zo rond de 0 dB schommelen. Dit doe ik door het volume van de track zo aan te passen zodat de VU rond de 0 dB uitkomt. Dit vraagt wel wat ervaring want je zult de meter behoorlijk zien swabberen rond de 0 dB omdat het signaal van een stem erg dynamisch is, zelfs als je een compressor gebruikt. Maar als je het een tijdje gebruikt zul je er waarschijnlijk grip op krijgen en een verband gaan zien tussen wat de VU-meter aangeeft en wat je hoort.
Je kunt elk geluid meten op basis van VU-meters. Sommige geluiden liggen wat lastig, bijvoorbeeld het geruis van de zee. Het is een soort witte ruis. Dit soort constante klanken op 0 dB VU kunnen soms echt te hard klinken door hun constantheid. Bij deze geluiden kun je vaak maar beter afgaan op je gehoor. En gebruik daarbij je gezond verstand. Het geruis van de zee even hard zetten in volume als dat van een stem, waarom zou je dat doen? Als je aan zee een gesprek voert overstemt die zee toch ook niet het gesprek?
Compress die stem
Een stem die we met volledige dynamiek opnemen klinkt te dynamisch voor een podcast. Wat we nodig hebben is compressie, niet zoveel als men bij de radio gewend is te gebruiken, maar op zijn minst toch redelijk wat om de stem in verstaanbaarheid te laten toenemen. We willen dat de stem constanter wordt van volume en een compressor kan dat leveren. Nu zal ik in dit artikel niet ingaan op alle soorten compressors die er zijn en wat je er allemaal mee kunt doen. Dit vraagt om een apart artikel dat ik binnenkort hoop te schrijven.
De VU-meter gebruik ik overigens NA compressie. Ik meet dus de luidheid van de stem met compressie. Je zou ook een extra VU-meter VOOR compressie kunnen toepassen zodat je het signaal voor en na compressie apart van elkaar kunt meten. Maar dat is meer iets voor de nerds (*steekt vinger op*).
Hoe je het went of keert, het gebruik van VU-meters in combinatie met zorgvuldig luisteren is best complex en vraagt om veel ervaring. Dus hoe meer vlieguren je kunt maken, des te beter. En wees blij als je fouten maakt want juist daar leer je heel veel van.
De oplettende lezer zal misschien nu zeggen: hey Raaphorst als jij op -18 dB je handeltje mixt dan zit je toch lager dan de -16 dBFS LUFS norm? Dat klopt. Wat ik daarom ook toepas is een limiter op de eindmix, op de masterbus, zodat het geheel nog iets harder wordt en de peaks afgeroomd worden op -1 dBFS. Ik gebruik daar dus een limiter voor. En ja ook dat vraagt om een apart artikel dat ik binnenkort hoop te schrijven gecombineerd met een verhaal over compressors.
Short-term LUFS, een soort VU 2.0?
Sinds kort gebruik ik een methode die eigenlijk het gebruik van VU-meters overbodig maakt. Ik gebruik hiervoor de meter van Youlean. Deze plugin is gratis te gebruiken. Er is ook een PRO-versie met een paar handige extra’s maar ik zal me in mijn uitleg beperken tot de gratis versie. Die voldoet prima.
In mijn artikel over LUFS leg ik uit dat deze nieuwe methode voor het meten van luidheid van geluid, de LUFS-methode, voor het eerst rekening houdt met de Fletcher-Munson curves. Dit zijn curves die gebaseerd zijn op ons niet-lineaire gehoor. Niet-lineair wil zeggen dat ons gehoor heel gevoelig is voor met name middenfrequenties en vrij ongevoelig is voor lage frequenties. Zodoende zullen we de toename van bijvoorbeeld lage frequenties niet altijd associëren met een harder signaal terwijl dit voor de midrange wel geldt. Het toffe is dat LUFS hier rekening mee houdt. Dus bij het meten van de luidheid van een signaal wordt rekening gehouden met onze “gehoorafwijking”.
Voor podcasts stellen we als norm: -16 LUFS Integrated Loudness met peaks op maximaal -1 dBFS. Nu is die Integrated Loudness een cijfer dat het gemiddelde van de totaal beluisterde audio uitdrukt. Dit kan dus betekenen dat een kortstondig fragment juist veel harder of zachter is dan dit totaal gemiddelde. Zodoende wordt naast de Integrated Loudness door elke LUFS-meter, dus ook die van Youlean, ook de Momentary loudness en Short-term loudness gemeten.
Momentary Loudness meet de geluidsdruk over een tijdseenheid van 400 milliseconden, ietsje meer dan VU dat dus doet (VU = 300 ms). Dus deze meter is iets rustiger, beweegt wat minder snel dan de VU naald. Handig.
Short-term Loudness meet de geluiddruk over een tijdseenheid van 3 seconden. Vrij lang dus en dat is verrekte handig! Deze Short-term Loudness geeft perfect aan hoe luid een passage klinkt. En door de 3 seconden beweegt die meter heel rustig, wat een duidelijk beeld geeft van de luidheid van passages.
In Youlean wordt Momentary Loudness aangegeven via de verticale meter. Deze beweegt dus vrij snel op en neer. De Short-term Loudness wordt aangegeven via het driehoekje dat rustig naast de meter aan de rechterkant meebeweegt. Short-term wordt ook in een getal uitgedrukt aan de rechterkant.
Mijn streefwaarde is -18 LUFS. Je moet hiervoor Youlean op ‘ASWG P’ instellen, welke je vindt naast de STEREO-configuratie aan de onderkant van de plugin. Dit zorgt ervoor dat- 18 in het geel afgebeeld wordt in de meter en je direct in de gaten hebt wanneer je erboven (geel) of eronder zit (wit).
Ik let hoofdzakelijk op Short-term Loudness maar ook op de Momentary Loudness, met name bij overgangen. Maar ik blijft ook altijd zorgvuldig luisteren. Een obsessie voor “alles moet even hard klinken” moet je zien te vermijden want dat is zeker niet wenselijk. De luisteraar wil immers ook verrast worden. Maar Short-term Loudness (en VU) is wel een prima methode om alle stemmen op hetzelfde niveau af te kunnen stellen en fragmenten van muziek daar precies mee in balans te brengen.
En als ik klaar ben met de editing dan gebruik ik een Limiter om het geluidsniveau een tikkie op te schroeven naar -16 LUFS. Hiervoor gebruik ik de Youlean-meter die als laatste plugin in de signaal keten het gemiddelde geluidssignaal van het totaal meet.
Meten is weten, maar blijf ook altijd luisteren!
