Wat is sounddesign?

Sounddesign, of sound design zoals de Engelstaligen het schrijven, is een lastig begrip. Toch ga ik een poging wagen om het begrip te duiden.

Wikipedia stelt:

Sounddesign is de creatie van alle niet-gecomponeerde geluidselementen in een film, een voorstelling, een muziekopvoering of opname, een computerspel of elk ander multimedia project. De persoon die de techniek beheerst dergelijke creaties te ontwerpen wordt een sounddesigner genoemd. De Academy of Motion Picture Arts and Sciences erkent de beste en mooiste sounddesign in een film met een Academy Award voor Best Sound Editing.

Sounddesign kan ook gedefinieerd worden als de manipulatie van audio-elementen om een bepaald gewenst effect te bereiken.

Die laatste zin vind ik niet slecht. Sounddesign zou je kunnen zien als een soort photoshop.

Naar mijn mening is sounddesign als het maken van een kleine compositie middels geluid. Nu zul je zeggen, dat is dus wat de muziekcomponist doet? Ja, alleen componeert de sounddesigner met geluidsbronnen in plaats van met muziekinstrumenten. De sounddesigner kan dus iets creëren dat niet als muziek klinkt maar net zozeer gecomponeerd is.

Omgevingsgeluid

Stel je moet in de dialoog knippen die buiten op straat is opgenomen. Maar door die knip valt plotseling een voorbijrijdende weg, je hebt nu een soort springer in het geluid gecreëerd. Wat doe je nu? Je kunt de tekst door laten lopen met de auto zoals het was maar misschien zegt de persoon juist iets stom dat er echt uit moet.

Typisch zo’n voorbeeld dat we met sounddesign kunnen fixen. Je kunt bijvoorbeeld een geluidsopname met meer verkeer eronder leggen waardoor het wegvallen van die ene auto niet langer zal opvallen. Dit doen we natuurlijk heel subtiel, dus dat extra verkeer kunnen we bijvoorbeeld alleen even onder de knip laten opkomen en weer laten uitsterven na het fragment, puur om het problematische moment mee te verbloemen.

Het is altijd handig als er ook wat extra omgevingsgeluid opgenomen wordt wanneer men een reportage maakt. Omgevingsgeluid zonder dat er iemand spreekt is een ideaal redmiddel voor dit soort knipjes.

Een gesprek componeren

Het editen van een gesprek voelt voor mij als het componeren met zinnen en woorden. In tegenstelling tot vroeger in het analoge domein kunnen we vandaag de dag ook knippen in woorden. Maar vaak vergt dat behoorlijk wat boetseerwerk om het natuurlijk te laten klinken. Het is vaak het spelen met zuchtjes en pauzes om een geknipt gesprek natuurlijk te laten klinken. En zoals ik al eens eerder schreef is het vaak zoeken naar een compromis aangezien niemand vlekkeloos spreekt. Soms moet ik een verspreking er juist inlaten om het natuurlijk te houden. Het verwarrende is dat zo’n verspreking voor mij als editor/sounddesigner klinkt als een foute edit.

Dit vakgebied, het tot op de milliseconde nauwkeurig editen van podcasts, is vrij nieuw. Het is het resultaat van moderne editsoftware en plugins in combinatie met podcastmakers/editors/sounddesigners die steeds fijnmaziger zijn gaan editen.

Zindesign en muziekdesign

Naar mijn idee is het knippen en plakken in dialogen een vorm van sounddesign omdat je echt alle middelen uit de kast moet halen om het natuurlijk te krijgen. De uitdaging zit hem namelijk niet in het simpelweg aan elkaar lassen van de fragmenten maar in het wegpoetsen van de hoorbare knipjes. Een beetje zoals je een naad in een schilderij ook kunt wegpoetsen, maar dan in geluid.

Dat de luisteraar het niet door heeft, dat is de bedoeling.

En ook muziek vergt sounddesign. Vrijwel nooit is de stockmuziek van de juiste lengte. En met name het begin- en eindpunt in de muziek is van groot belang, dus waar ik muziek laat beginnen en weer laat ophouden. Soms knip ik daarom het eindje van de muziek los, de laatste paar noten, en verplaats deze waar ik hem wil hebben. Of ik haal een noot door een galm en gebruik dat als een eindpunt.

De meeste editors die ik ken maken zelf ook muziek. Die weten dus welke noten ze moeten kiezen, letten erop dat er geen harmonische clashes ontstaan en snappen hoe ze in ritme iets aan elkaar kunnen lijmen.

Vaak is het ook een kwestie van het spelen met de stems, de losse tracks van de instrumenten. Op die manier kan ik bijvoorbeeld de ritmetrack muten. En kan ik spelen met het volumeverschil tussen de instrumenten.

Het is allemaal in hoge mate afhankelijk van wat er gezegd wordt. Dus gedurende de tijd dat de muziek speelt zal ik sommige delen iets harder laten klinken, of juist zachter. Ik kan de muziek laten meebewegen met wat er gezegd wordt.

In een edit staat niets op zichzelf, alle kanalen communiceren met elkaar.

Een grote compositie

Een edit is voor mij één grote audiocompositie die bestaat uit heel veel kleine blokjes audio die samen een geheel vormen. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Alles ten dienste van de luisteraar die we willen informeren, uitdagen en laten voelen. Want let wel, dit is niet de werkelijkheid, dit is een door ons gecomponeerde werkelijkheid.

Beter dan de werkelijkheid.

UPDATE (22 mei 2023): Ik kom zelf tot deze definitie:

Sounddesign is het creatieve proces waarbij je een doelbewuste samenhang tussen geluid(en) en/of muziek tot stand brengt.

UPDATE (3 juni 2023): Sounddesign staat soms ook voor het ontwerpen van een specifieke geluidsopvatting. Zodoende geef je de podcast een klankopvatting mee waaraan de luisteraar het kan herkennen. Des te meer het niet voor de hand ligt (tip: wees dus lekker eigenwijs!) des te meer het beschouwd zal worden als een eigen opvatting die de podcast uniek maakt. Gebruik dus minder voor de hand liggende muziek, kies voor unieke geluiden, speel met achtergrondgeluiden, het geluid van de ruimte, telefoonstemmen of andersoortige vervorming, gebruik contrasten in muziek en geluid juist om alles anders te kaderen. Stel je voor dat iemand het eenvoudige zinnentje “ik hou van jou” uitspreekt. Hoor je die stem helemaal droog, zonder galm, met een fijne stem opgenomen met een mooie microfoon dan komt het anders over dan zou ik die stem in een soort kelderruimte laten klinken terwijl je daarna een deur hoort dichtslaan.