Ik ben nu even oud als Zappa was toen ‘ie overleed, 52. Ik weet nog toen You Are What You Is uitkwam in 1981, een vrij toegankelijk album van Frank wat me meteen pakte.

Gisteren zag ik de documentaire Zappa uit 2020 die, verrassend, niet in het Filmhuis maar in Pathé draaide. Hoewel? Bij leven werd er op Frank Zappa flink neergekeken. Hij zou als artiest te grillig zijn. En nu? Tja, na zijn dood is men zijn grootheid gaan inzien. Beetje laat wel. Zoals het zo vaak gaat.

Zappa hoefde geen hits te scoren, hij wist ook wel dat zijn muziek daar niet altijd (lees: bijna nooit) geschikt voor was. Hij kon het wel, hele toegankelijke dingen schrijven. En deed dat dus ook regelmatig. Maar hij kon tegelijkertijd complexere muziek schrijven, toch kwam het voor hem allemaal op hetzelfde neer. Muziek was muziek voor Frank. Of het nu om Doo Wop ging of de muziek die voortkwam uit zijn bewondering voor Edgar Varèse, voor Frank was het allemaal hetzelfde.

De muziek van Frank vraagt om een precieze uitvoering. Zappa was over die uitvoering vaak niet helemaal tevreden. Altijd was er een gevecht gaande tussen dat wat ‘ie in zijn hoofd hoorde en het eindresultaat. Alles wat ‘ie goed noemde zat op 75% of lager. Daarom koos hij de beste muzikanten uit en daagde ze uit het beste van zichzelf te laten horen, waar ze Frank overigens levenslang dankbaar voor zijn. Goed musiceren was voor Frank het hoogste doel. Dit is overigens iets wat Frank met een andere favoriete band van mij deelt: Steely Dan.

De documentaire laat in ruim twee uur lang zijn liefde voor muziek zien. En vergeet daarbij de humor niet. Want als Frank ergens een zwak voor had dan was het wel de samensmelting van humor met muziek. Een ander favoriet album wat mij betreft is zijn Does Humor Belong In Music? Het is meesterlijk hoe Frank van een melig nummer overgaat in zware serieuze muziek. Voor hem was het allemaal hetzelfde: gewoon muziek. Hij besteedde dus evenveel zorg aan een melig nummer, of aan een satirische aanklacht tegen de stompzinnigheid, als aan orkestraal werk. Het ene was voor Frank niet beter of belangrijker dan het ander. Hij nam het zelf allemaal uiterst serieus, vandaar ook die grote dosis humor ter verluchting.

Voor Frank was ‘deviation from the norm’ heel belangrijk. Er waren geen heilige huisjes voor hem. Zelfs muziek niet. Muziek die juist niet goed samengaat mengde hij opzettelijk, als een vorm van verzet. Hij liet mooie melodieën samenvallen met komische, abstracte, of zelfs dissonante noten. Alles kon bij Frank.

Zo vertelde George Duke ooit eens: “Frank this is too beautiful you can’t mess it up.” Waarop Frank zei: “It needs to be messed up!” Hij liet George zelfs zingen en stelde hem voor een synthesizer te gebruiken. Het veranderde zijn leven.

Zappa was een frisse geest. Hij sprak zich uit en nam het op voor het First Amendment (vrijheid van meningsuiting). Toen de huichelachtige Parental Advisory stickers op CD’s verschenen sprak hij zich uit tegen de zotheid ervan. Uit protest liet hij de hoes van het album Frank Zappa Meets the Mothers of Prevention (die titel ook al!) vergezellen van de tekst:

This album contains material which a truly free society would neither fear nor suppress.

Hoe Frank als mens was, we komen het in de documentaire nauwelijks te weten. Een echte familieman zal hij niet geweest zijn. Moon Unit, zijn dochter, schoof op haar 14e een briefje onder de studiodeur door. De tekst kwam hierop neer: “Mijn naam is Moon Unit, ik woon ook in dit huis. Zullen we samen een nummer opnemen?” Het was haar manier om contact met haar vader te krijgen. Het resulteerde in het nummer Valley Girl, zijn enige top-40 hit.

Wat wel door de documentaire heen sijpelt is dat Frank voornamelijk aan het werk was. Het was geen knuffelaar maar eerder afstandelijk en kortaf. Toch raakt percussionist Ruth Underwood helemaal ontroert als zij in de documentaire vertelt wat Zappa allemaal betekent heeft, niet alleen voor muzikanten zoals zijzelf, of voor de muziek, maar voor de hele wereld. Vlak voor zijn dood gaf ze Frank een brief waarin ze lieve dankwoorden aan hem richtte. Ze vertelt hem dat hij later de brief kan openen, wat ze van Frank verwacht. Maar Frank leest de brief direct. Hij is er niet zichtbaar door ontroert maar vertelt haar wel: “That was nice!”

Frank komt op mij over als een buitenmatig evenwichtig persoon. Hij komt niet over als een grote twijfelaar maar eerder als iemand die precies weet wat hij waard is en zijn plek in de wereld goed weet.

Maar bovenal is het zijn muzikale diversiteit die me aanspreekt. Dat geldt ten dele ook voor mij. Ik ben ook niet vormvast. Ik wil het allemaal verkennen omdat ik het allemaal even mooi vind. Zappa sterkt mij daarin. Je hoeft niet te kiezen, maak gewoon de muziek die je wilt maken. Maar ik ben wel een heel stuk onzekerder dan Frank. Daarom ben ik zo blij met die knaap. Als een mantra laat ik het op mij inwerken. Raaphorst, het is allemaal muziek, maak de muziek die je wilt maken, van hoog tot laag, van disco tot obscure shit. Boeien. Gaan met die banaan!

Frank heeft het muzikale universum enorm verbreed. Daar mogen we hem eeuwig dankbaar voor zijn. Of nee, daar MOETEN we hem eeuwig dankbaar voor zijn.