Zaterdag zag ik de bijzondere uitzending van Verbogen Verleden met Olivier Locadia oftewel Willie Wartaal van De Jeugd van Tegenwoordig. Al snel werd bekend gemaakt dat zijn voorouders slaven waren. Maar ook dat veel van zijn voorouders muzikaal waren. Muziekdeskundige Rendell Rosalia legde uit welke rol muziek speelde in dat slavernijverleden. Hij vertelde over de “work songs”; liederen die slaven zongen om het helse werk op de plantages te verzachten in de brandende hitte, 10 uur lang per dag. Liederen die hun oorsprong in Afrika hebben. Maar er was ook muziek die op het eiland klonk, en nog altijd klinkt, om bevrijding van slavernij mee te vieren: het lied Djuku Kaiman wat staat voor “geen slavernij meer.” En Rendell vertelde over het Tambú-ritme, een ritme voor het vertellen verhalen, zodat men zich kon uiten. Na een zware werkdag hield het Tambú-ritme hen op de been om het zware leven een beetje te kunnen verwerken. Deze manier van expressie was volgens Rendell geen keuze maar het was iets waar iedereen aan meedeed. “You had no choice. You had to express yourself to this music.” En dankzij die expressie vond men een stukje vrijheid, een beetje van zichzelf terug. En was iedereen muzikaal.
Nu is een bekende uitspraak dat kunst nutteloos is. Het is geen teken van cynisme maar is bedoeld om duidelijk te maken dat kunst kunst mag zijn zonder doel. Maar misschien is kunst dat wèl nut heeft vele malen krachtiger. Bijvoorbeeld deze muziek die als therapie werkt en als een soort medicijn. Muziek die mensen een beetje hoop geeft, levenskracht, hernieuwde energie. Geen seconde hoef ik na te denken over het nut daarvan. Die innerlijke noodzaak erachter is zo duidelijk, het pakte me meteen toen ik Rendell en Olivier erover hoorde praten. Het slaat een brug met hun verleden dat mijn verleden niet is, want ik ben blank. Maar door die muziek voel ik me verbonden met hun pijn, omdat ik het begrijp. En dat heeft nut, onwijs veel nut.
Ik zal die uitspraak dus niet meer maken. Kunst bestempelen als nutteloos getuigt van een elitaire houding. Dat kun je alleen maar zeggen als er voor jou geen noodzaak is. Dan heb je het goed. Misschien wel te goed.
