Vaak wordt beweerd dat akkoorden slechts de melodie begeleiden maar soms hebben de akkoorden zelf juist ook een sterk melodische waarde. Dit is vaak het geval wanneer aan de akkoorden additionele noten zijn toegevoegd en waarbij de akkoorden in specifieke liggingen worden gespeeld zodat de melodische waarde duidelijk wordt. Vaak zijn het de hoogste noten uit de akkoordliggingen die ons brein masseert voor het ontwaren van melodieën.
In de sommige disco nummers welke voorzien zijn van rijke jazzy akkoorden kun je melodieën in de akkoordreeksen ontdekken. Ik heb er een speciaal lijstje voor aangelegd op Spotify. Meestal valt de melodie in de akkoordreeks van de pianopartijen te ontdekken aangezien pianisten over het algemeen over een bredere harmoniekennis beschikken dan gitaristen. Een uitzondering hierop is pionier Nile Rogers die vanwege een achtergrond in jazzmuziek juist complexe melodische akkoordreeksen op zijn gitaar speelt (check bv B.Y.O.B. van Sister Sledge uit de lijst).
Zodoende vormt deze harmonie een contrapunt, een onafhankelijke stem, ten opzichte van melodie en baslijn in plaats dat het slechts om het omlijsten van de melodie gaat. Er valt zo een hele nieuwe wereld te ontdekken in de muziek als je er gevoelig voor bent.
Qua lijstje van ingrediënten en belangrijkheid “wat maakt een lied tot een lied?” zou ik zeggen:
tekst + melodie
harmonie
Hoewel veel luisteraars niet naar de tekst luisteren (zonde want je mist de boodschap), instrumentale muziek noemen we geen lied. Melodie en tekst gaan dus hand in hand qua belangrijkheid want zonder een van die twee elementen kun je niet van een lied spreken.
Een goed lied herken je zelfs in een slechte uitvoering, met een matig geluid, gespeeld op een valse gitaar. Een goeie melodie staat namelijk als een (opvallend) huis en herken je uit duizenden, tenminste als je muzikale oren hebt. Bekijk bijvoorbeeld eens onderstaande video van Rick Beato waarin hij slechts door het spelen van de basnoten en de melodienoten, dus zonder opsmuk, glashelder de spannende verhoudingen laat horen die goeie melodieën kenmerkt (lees: weinig parallelle opeenvolgingen maar interessante tegengestelde lijnen).
Natuurlijk verschilt onze smaakontwikkeling maar niemand op deze aardkloof kan beweren dat Somewhere Over The Rainbow, Is Dit Alles? (Doe Maar) of Yesterday (The Beatles) slechte melodieën zijn. Je kunt er niet van houden (kwestie van smaak, smaakontwikkeling), maar het zijn simpelweg monumenten qua melodievoering.
Een melodie kun je voorzien van andere harmonie, van andere akkoorden, maar je zult het lied als zodanig nog wel herkennen. Harmonie stuurt heel duidelijk de zeggingskracht van de melodie en is onmisbaar als basisingrediënt van de compositie. Overigens kun je de melodie ook een beetje wijzigen zonder dat de luisteraar het doorheeft. Vrijwel geen enkele zanger zingt de melodie telkens precies hetzelfde, dat zou ook saai worden. Zo verdraait men vaak een nootje hier en daar om niet alle coupletten en refreinen hetzelfde te laten klinken. Bovendien vraagt de tekst vaak om creatieve oplossingen in de melodievoering.
Ritme is een onderdeel die hoort bij de uitvoering, niet bij de compositie. Daarom zitten er geen auteursrechten op ritmepatronen, wat overigens voor het lied volkomen logisch is maar voor moderne muziek als rap misschien onlogisch is. Rap bestaat namelijk niet uit een gezongen melodie maar komt neer op ritmisch praten (rapping to a beat). De tekst en de gebruikte ritmiek en de tekst bepalen de rap, dat is de creatie, niet de begeleiding (de beat). De ritmiek van een rap mag je, omdat auteursrecht op ritme niet bestaat, hergebruiken. De melodie van een lied daarentegen is wel volledig beschermd. Men hanteert in het auteursrechtensysteem dus de spelregels van het lied zelfs bij raps.
Ook het arrangement is een onderdeel van de uitvoering, niet van de compositie. Een goed lied kent vele uitvoeringen, van een uitvoering op slechts een akoestische gitaar tot uitvoeringen met vele lagen, bijvoorbeeld met een heel orkest erbij. Het lied verandert er niet door, de uitvoering wel.
Geluid is een nog specifieker onderdeel van de uitvoering dat bij de uitvoering van het lied zo’n beetje het laagst op de ranglijst der belangrijkheid staat. Hoewel tegenwoordig het geluid een onderdeel van het arrangement geworden is. Hoe een instrument klinkt bepaalt de rol van dat instrument in het arrangement. Dit noemen we ook wel het timbre, de klankkleur van een instrument. Maar dankzij de moderne opnametechnieken kunnen we nog veel verder gaan en gebruiken we effecten om het timbre van de instrumenten te veranderen, te verfraaien, te vervormen zo je wilt. Geluid is een onlosmakelijk onderdeel geworden van de uitvoering.
Compositie en uitvoering zijn twee totaal verschillende dingen. De compositie is het ontwerp, de blauwdruk, het schema. En de uitvoering is de interpretatie van de compositie. Heerlijk overzichtelijk.
Queen Mary University of London en Imperial College London hebben 17.000 nummers van de Amerikaanse Billboard Hot 100 geanalyseerd op basis van Timbre (klankkleur) en Harmonie data. De conclusies zijn bijzonder interessant.
Timbre en Harmonie subsets
Timbre en Harmonie werden verdeeld in 8 subsets (T1 – T8 en H1 – H8):
T1 = drums, agressieve, percussief
T2 = kalm, rustig
T3 = energiek, spraak, helder
T4 = piano, orkest, harmonisch
T5 = gitaar, luid, energiek
T6 = / ay /, mannelijke stem, vocaal
T7 = / o /, afgerond, mellow
T8 = vrouwelijke stem, melodieus, vocaal
H1 = dominant 7 akkoorden
H2 = natuurlijke mineur
H3 = mineur 7 akkoorden
H4 = standaard diatoniek
H5 = geen akkoorden
H6 = stapsgewijs akkoordenschema
H7 = dubbelzinnige tonaliteit
H8 = majeur akkoorden, geen wijzigingen
Opmerkelijke stijlen
Tussen 1960 en 2009 zien we een enorme daling in het gebruik van H1 (dominant-septiemakkoorden), wat de dood van de jazz en blues muziek in deze jaren aangeeft. Deze stijlen gebruiken veelal dominant-septiemakkoorden en nummers die daar gebruik van maakten werden steeds minder vaak een hit gedurende die periode.
H3 (mineur-septiemakkoorden) speelt een dominante rol in funk, disco en soul. Tussen 1967 en 1977 tonen de grafieken een verdubbeling van groei in het gebruik van dit type akkoorden.
H6 combineert verschillende akkoordwisselingen die veelal in modale rocknummers gebruikt worden door stadion-bands zoals Van Halen, Queen en Kiss. Tussen 1978 en 1985 ligt het hoogtepunt van H6.
En dan H5 (afwezigheid van harmonie, geen akkoorden!) die steeds vaker in de late jaren 1980 gebruikt wordt en snel tot een hoogtepunt stijgt in 1993. Het vertegenwoordigt de opkomst van hip hop, rap en aanverwante genres. Vanwege de exponentiële groei van dit genre H5 + T 3 (energiek, spraak, heldere) wordt het beschouwt als de belangrijkste muzikale revolutie van de afgelopen 50 jaar.
De 3 genre gebaseerde omwentelingen
De onderzoekers kenmerken 3 belangrijke stilistische perioden van de afgelopen 50 jaar op basis van Harmonie en Timbre:
1964 SOUL en ROCK revolutie
1983 NEW WAVE, DISCO en HARD ROCK revolutie, terwijl op hetzelfde moment SOFT ROCK, COUNTRY, SOUL en R’nB waren ook dominant
1991 RAP revolutie die een andere stijl gemaakt zien er nogal populair in vergelijking
Like buffalo grass
You crawled across my heart
Oh, like buffalo grass
Wrapped yourself around my heart
Een liefdeslied dus. Maar we gaan het niet over de tekst hebben.
Buffalo Grass klinkt behoorlijk electronisch. En een beetje te dun, te druk en te galmend naar mijn smaak. Toch is het een heel interessant nummer. Er zit een refreintje in wat in je kop blijft hangen en ondersteund wordt door een gewaagde harmonie.
In het intro klinkt een elektrische piano met een werkelijk enorm lange galm erop. Bij de 3e herhaling komt er een gitaarachtige synthesizer/sampler bij. Bombastische drums met een dwepende galm zetten in. Melodieus is het vrij eenvoudig. Het geluid is vrij open, weinig instrumenten klinken. Met de zin “And every time I cut you off, you grow right back” zet Todd een kleine modulatie in die een oplossing naar het refrein afwingt.
En ja hoor dan zet het refrein precies op tijd in.
Kicken!
Een dikke muur van geluid klinkt.
Een vervormde gitaar en diverse synthesizers spelen de melodie unisono mee.
Todd neemt het koortje voor zijn rekening.
Maar bij “Oh, like buffalo grass” wordt het unisono spel ietwat opgegeven en zorgen een paar instrumenten en stemmen uit het koortje voor spannende harmonie.
De harmonie bestaat uit noten die vrij dicht bij elkaar liggen, wat voor een broeierige harmonie zorgt.
Het refrein klinkt nogal bombastisch.
Na 2 maal refrein laat de gitaarsolo er geen gras over groeien, slikt 2 tellen van de laatste maat in en zet hoog en fel in.
Hoor hoe in het 2e refrein een orgeltje heel hard de melodie unisono meespeelt.
En hoor hoe Todd een groot koor maakt door zijn stem diverse malen te dubbelen.
Het is een juweel van een refrein dat nogal zwaar aangezet wordt.
Episch zou je tegenwoordig zeggen.
Wat op zich logisch is voor iemand die verantwoordelijk is voor Meatloaf’s Bad Out Of Hell productie.
Popliedjes lijken vaak op elkaar. De reden hiervoor is heel simpel: het aantal ingrediënten is zeer beperkt. Er valt weinig te kiezen en dus voor je het weet lijkt jouw lied op het lied van een ander.
Ritme
Hèt ritme van een popliedje bestaat uit een vierkwartsmaat (1,2,3,4) waarbij de drummer op de 2e en 4e tel een harde slag op zijn snaredrum geeft. Dit heeft het bekende boem-tsjak boem-tsjak patroon tot gevolg.
Harmonie
De harmonie van de meeste popliedjes bestaat uit slechts een paar simpele akkoorden. Ze zijn meestal niet verfraaid met additionele noten zoals in de klassieke, jazz en niet-westerse muziek juist wel gebruikelijk is.
Deze akkoorden worden het vaakst gebruikt in popmuziek:
plaatje van hooktheory.com
Om de vingerzetting daarvan te noteren heb je slechts 1 A4-tje nodig. En met een paar weken gitaarles moet je in staat zijn deze te spelen.
De meeste mensen vinden de melodie van een nummer iets speciaals. Toch lijken die heel vaak op elkaar. De reden: ze bestaan veelal uit maximaal 5 verschillende noten, de noten van de pentatonische ladder. Zo heel veel combinaties tussen die 5 noten zijn er dus niet te maken. En vrijwel iedereen voelt aan hoe die toonladder werkt, check deze video maar eens:
Zo simpel zit het dus. Wil je wat leuke voorbeelden horen? Check dan deze site: soundsjustlike.com →
Het nieuwste album van Donald Fagen, Sunken Condos is ronduit geweldig. En zeker even goed als zijn geniale debut The Nightfly uit 1982. Donald toont opnieuw aan zonder zijn geniale bandmaatje Walter Becker van Steely Dan ook kickass muziek te kunnen maken.
Mijn vriendin vind deze muziek niet te pruimen. Donald Fagen, alles van Steely Dan, ze vindt het niets. Soms kijkt ze mij aan en zegt dan: “da’s ook jouw stijl, jij doet dat ook, dat getuuuutuuuu”. Ik denk dat ik snap wat ze bedoelt en wow wat een compliment! Zelfs in de schaduw van de Stalen Dildo Mannetjes is het pure gold vertoeven.
Toch baal ik dat ik haar niet uitgelegd krijg wat er zo mooi aan is. Natuurlijk, het is een kwestie van smaak maar smaak moet je toch kunnen ontwikkelen? Je moet soms iets anders proeven, je moet andere landen verkennen. Je moet je geest openstellen voor nieuwe kleuren en geuren.
Popliedjes lijken vaak op elkaar. De reden hiervoor is heel simpel: het aantal ingrediënten is zeer beperkt. Er valt weinig te kiezen en dus voor je het weet lijkt jouw lied op het lied van een ander.