Songfestival

Volgens sommigen valt er over muziek niet te twisten. Kun je niet spreken van goed of slecht. Toch zijn er velen, waaronder ikzelf, die toch echt wel een stevige uitgesproken mening hebben over de kwaliteit van de liedjes die vaak de grote massa weet te beroeren. Vaak is het zo dat diegenen die kritiek hebben op De Mening Van De Grote Massa weggezet worden als zeikerds.

Maar als je een land hebt gebouwd rondom subsidie, met opleidingen, en journalistiek op het gebied van muziek dan verwacht je toch dat het onderscheid wat goed is en wat slecht is wel gemaakt kan worden?

Nog altijd niet. Nog altijd roepen velen: hahaha, gewoon een kwestie van smaak!

Heel leuk dus, een serieus vak hebben dat hangt rondom 1 ding: smaak. Nou ik DACHT HET NIET!

Geef Trump een Roti en vraag hem of het lekker is! … het antwoord wil ik niet eens weten.

Over smaak kun je juist HEEL ZUIVER discussiëren. Het getuigt van goeie smaak als je in woorden kunt uitdrukken waarom iets goed of juist niet goed is. En als je je eigen gekleurde smaak dat oordeel niet in de weg laat zitten in plaats van te roepen: “ik vind het gewoon niet lekker!”

Een uitzondering lijkt de literatuur te zijn. Er is toch niemand die de streekroman weet weg te zetten als literatuur, of wel soms?

Daarom zeg ik dit: Het Songfestival is de streekroman van de muziek.

Ger van Elk

De documentaire Adieu à G liet me kennismaken met het werk van Ger van Elk. Zijn generatiegenoot en studiegenoot, Wim T. Schippers, kende ik zeer goed maar Ger nog niet. Bij de Volkskrant las ik:

Uitvinder van de ‘A-dynamische’ kunst, waardoor Nederland ineens vooropliep in de conceptuele kunst van de jaren zestig.

Het pakte me meteen. Prachtig werk.

We have no art

De kunstenaar is aan niemand uitleg verschuldigd

Muziek is een kunstvorm. Toch wordt muziek vaak helemaal niet als kunst gezien. Iets waar ik me enorm aan kan ergeren. Reden waarom ik over dit onderwerp, popmuziek in het bijzonder, graag schrijf en er audiodocumentaires over maak.

Onze muzikale kennis is zeer beperkt. We leren lezen en schrijven op school maar het 12-toons stelsel waarop onze Westerse muziek gebaseerd is blijft voor de meesten van ons één groot mysterie. Over die muzikale kennis wil ik het nu niet gaan hebben, ik wil me inhoudelijk beperken tot de teksten die we in popmuziek gebruiken. En de uitvoering ervan.

De tekst

Het nummer Bohemian Rhapsody van Queen staat elk jaar in de hoogste regionen van de Top 2000. Meestal op nummer 1 of hooguit een paar punten lager. Met een tekst die velen maar onbegrijpelijk vinden.

Mama, I just killed a man

Put a gun against his head, pulled my trigger, now he’s dead

Zal Freddie Mercury echt een man hebben gedood?

Nee natuurlijk niet! Maar is het dus fictie? Uhm, nee!

Het zijn metaforen. Freddie rekent af met zijn eigen ik. De man die zich voorheen nog schaamde voor zijn homofilie.

Mama, life had just begun
But now I’ve gone and thrown it all away
Mama, ooh, didn’t mean to make you cry
If I’m not back again this time tomorrow
Carry on, carry on as if nothing really matters

Bohemian Rhapsody is de coming out song van Freddie. Toch zijn er hele volksstammen die werkelijk geen flauw benul hebben waar Freddie nu over zingt. Dat mag want een tekst is aan de luisteraar, deze interpreteert.

Ander voorbeeld. Randy Newman.

Short People got no reason
Short People got no reason
Short People got no reason
To live

Wat een lul die Randy! Knoop ‘m op aan de hoogste boom! Verketter hem via social media!

Oh wacht… het is cynisme!

Maar ook al was het geen cynisme, ook al zou Randy echt een hekel hebben aan kleine mensen, wat dan nog? Er is vrijheid van meningsuiting maar die geldt niet voor het lied?

De tekst hoeft niet over de schrijver te gaan. Sterker nog: vaak zijn de beste teksten juist niet autobiografisch. Toch is dé grote denkfout die het publiek en de pers vaak maakt dat de tekst juist wel over de zanger of zangeres gaat.

Romanschrijvers krijgen dan ook altijd deze vraag voorgelegd: “In hoeverre is het boek autobiografisch?” Op die vraag hoeft een schrijver geen antwoord geven. Net zo goed als Queen nooit heeft willen vertellen waar Bohemian Rhapsody precies over gaat.

Er bestaat een geheime relatie tussen het werk en de kunstenaar zelf. En de kunstenaar is aan niemand uitleg verschuldigd.

Het werk staat geheel op zichzelf. Het werk is volwassen.

De uitvoering

Wie op een podium staat doet aan theater. Die speelt een showtje. Freddie zong avond aan avond “Mama, I just killed a man” maar dacht misschien aan iets anders.

De gescheurde jeans, met de benen wijd, de gitaar die laag hangt, het is een van de clichébeelden die popmusici maar wat graag uit de kast halen. “Kijk eens, wij zijn stoer!” Maar check eens hoe die musici er in de studio bijzitten en je zult de dodelijke ernst op hun gezichten zien.

Geeft ook niet, wat er in de studio gebeurt gaat immers niemand wat aan.

Maar noem het Performance art en je verbreedt de wereld die in popmuziek vaak zo smal is. Daar hoef je echt geen Marina Abramovic voor te heten. Een performance is een staaltje visuele kunst. Alles kan! En ook hier bestaat de geheime relatie tussen de uitvoerder/kunstenaar en de performance zelf. En ook hierover is de kunstenaar dus aan niemand uitleg verschuldigd.

De mythe van de arme kunstenaar

Mythes. De werkelijkheid romantiseren. De werkelijkheid mooier maken. Vaak zijn het verkooppraatjes. Dat zie je nu ook met het begrip Storytelling gebeuren. Ik ben dol op goeie verhalen, maar wie gaan er met het begrip vandoor? Marketeers die dankzij Storytelling hun gebakkenluchtverhalen denken te kunnen aanscherpen.

Een vals verhaal kan toch nooit een geloofwaardig verhaal worden? Jawel want de meeste mensen willen maar wat graag geloven dat iets waar is. Daarom is er zoveel mythevorming en verafgoding.

De realiteit laat zich slecht grijpen en mythevorming gaat daar echt niet bij helpen. Eerder het tegenovergestelde zal het resultaat zijn. Het doet afbreuk aan de realiteit en kan miljarden mensen eeuwen lang in zijn greep houden, zo leert de geschiedenis ons telkens weer.

Ooit schreef ik al eens eerder een blogpost over een belangrijk mythe: ‘Klinken dure spullen echt beter?’

Maar een andere belangrijke mythe is die van de Arme Kunstenaar. Natuurlijk, Vincent van Gogh was zo’n arme kunstenaar die bij leven slechts 1 schilderij verkocht heeft. Zijn broer Theo was gedurende zijn hele leven zijn mecenas. De aanname is dat dankzij het geld van Theo, Vincent zijn kunstenaarschap optimaal heeft kunnen uitoefenen. Maar wat was er gebeurd als Theo dat geld niet aan zijn broer had gegeven en hem had verteld: “Kom op zeg, ga jij eens even je eigen geld verdienen!” Had Vincent zijn doeken dan aan de wilgen gehangen en was hij bijvoorbeeld predikant geworden? We weten het niet, het leven laat zich niet net zoals in de film Lola Rennt in een paar varianten vertellen. Maar grote kans dat Theo en Vincent in de mythe van de Arme Kunstenaar geloofden.

De kunstenaars uit mijn jeugd, Bach, The Beatles, Miles Davis, Steely Dan en ga zo nog maar een eind door, het waren geen Arme Kunstenaars. Toch geloofde ook ik in die mythe. Het verhaal van Van Gogh had immers een bijbelse kracht.

De mythe van de Arme Kunstenaar is handig om creatievelingen mee te ontmoedigen. Het beeld om te sterven zoals Van Gogh, wie wil dat nou? Het is de mythe die ook eeuwenlang (!) rond Michelangelo hing. Pas door toedoen van de Amerikaanse kunstprofessor Rab Hatfield die de bankrekeningen van Michelangelo analyseerde kwam in 2002 de waarheid naar boven dat het tegenovergestelde het geval was: Michelangelo was een multimiljonair die omgerekend naar de huidige maatstaven een vermogen van meer dan 35 miljoen euro zou hebben gehad! De kunstenaar leefde weliswaar spartaans, maar die keuze werd dus absoluut niet ingegeven door het vermogen dat hij bezat.

We moeten af van de mythe van de Arme Kunstenaar. Het is een vals verhaal dat mensen die creatief zijn weinig vertrouwen geeft in de toekomst. Het is heel gevaarlijk om in dat verhaal te geloven. En het is heel jammer om daardoor te kiezen voor iets dat meer voor de hand ligt. Te kiezen voor de veilige weg, een niet-creatieve weg. Om de lat juist niet heel hoog te durven leggen. Niet te kiezen voor iets dat misschien jaren aan toewijding kost. Zoiets als de Sixtijnse Kapel. De geschiedenis leert ons toch echt dat die toewijding vaak juist zeer ruim beloond wordt.

Geloof in jezelf broeders en zusters! Creativiteit for the win!

foto onder CC BY-SA: Antoine Taveneaux

Moet een kunstenaar zichzelf blijven vernieuwen?

Er zijn kunstenaars die zichzelf blijvend probeerden te vernieuwen en er zijn kunstenaars die stijlvast zijn. Bach, Laurel & Hardy en Monty Python hebben wat ze ooit vonden bij herhaling toegepast. Daar is naar mijn idee niets mis mee.

Bowie veranderde telkens van stijl. En Miles Davis heeft de jazzmuziek een paar maal compleet weten te vernieuwen. Zij werden onrustig als ze te lang hetzelfde deden. Noodgedwongen vernieuwingsdrang. Diversiteit als belangrijkste stijlkenmerk.

Maar als een kunstenaar een andere kunstenaar nadoet vinden we dat niet creatief. Wellicht dat sommigen daarom ook vinden dat de kunstenaar zichzelf niet mag herhalen. Wat ik vreemd vind want als je een mooie eigen stijl ontwikkelt, waarom zou je die stijl dan niet toepassen op heel veel werk? Als Laurel & Hardy slechts 1 kort filmpje gemaakt hadden zou je daar snel op uitgekeken zijn. En dus ben ik dolblij dat er zoveel van die Laurel & Hardy filmpjes zijn. Hetzelfde geldt voor de absurdist Gummbah die zichzelf blijvend herhaald. En waar ik zeer blij mee ben want binnen het format van de tekening/strip, is hij in staat om hilarische grappen te blijven maken, keer op keer.

Of neem Brian Eno, de man die de term Ambient uitvond en voor een groot deel deze muziekstijl bepaalt. Nog altijd maakt Brian Eno dit type muziek en brengt het uit. Zo heel veel verschil tussen het oude werk en het nieuwe werk zit er niet, maar dat hoeft ook niet. Sterker nog: dat kan niet eens. Ambient is Ambient.

Bach schreef op basis van contracten zijn muziek, geheel volgens afspraak en met regelmaat. Men wilde gewoon meer werken van Bach en dus leverde Bach deze. Hetzelfde gold voor Laurel & Hardy, Monty Python, Michelangelo en vele andere kunstenaars die gewoon onder contract de meest prachtige dingen produceerden waar we nog altijd van genieten.

Toewijding

“IJver in de kunst wordt niet beloond.”

Het is een uitspraak die ik weleens gehoord heb. Kunst wordt vaak gekoppeld aan het vinden van een vondst en het zoeken naar eigenheid. Vakmanschap wordt daarbij door sommigen niet als een vaardigheid beschouwd die de kunstenaar vormt.

Ik betwijfel dat ten zeerste.

Het vinden van een vondst is louter toeval. Een kwestie van mazzel hebben. Als kunst niet voorkomt uit iets dat de kunstenaar moet laten groeien, iets dat hij of zij moet ontwikkelen, dan is kunst niet iets dat voorkomt uit zijn of haar kunnen maar zuiver iets is dat hem of haar toeviel. Pure mazzel dus. Net zoals de ene persoon knap is en de ander minder knap. Ook pure mazzel, niet iets waar je zelf ook maar iets voor hebt hoeven doen.

Het punt is dat de kunstenaar kunst maakt. Deze persoon moet er dus iets voor doen.

Ik denk dat het woord toewijding essentieel is en niet mag ontbreken als we het over kunst hebben. Iemand die gewoon mazzel heeft maakt geen kunst. Kunst komt niet toevallig tot stand. Kunst is ook geen kwestie van talent. Talent, een complex woord, is meer op toeval gebaseerd dan op verworvenheden.

Maar indien de kunstenaar toegewijd is kunnen verworvenheden ontwikkeld en verbeterd worden. Dat vraagt om een inspanning. Jarenlang, door toewijding. Waarmee de verworvenheden groeien. Of de kunstenaar nu muziek maakt, literatuur of wat dan ook. Een kunstenaar probeert zijn verworvenheden toegewijd continu te verbeteren. Een reis die pas stopt op het moment dat de kunstenaar het niet langer kan opbrengen ermee door te gaan.

Toegewijd je verworvenheden optimaliseren noem ik vakmanschap. En dat kost tijd, heel veel tijd, soms zelfs een leven lang.

Een toegewijd persoon neemt de tijd. Wat kan resulteren in grote kunstenaars, filosofen, wetenschappers en ga zo maar door.

The artist’s life

Are you a born writer? Were you put on earth to be a painter, a scientist, an apostle of peace? In the end the question can only be answered by action.

Do it or don’t do it.

It may help to think of it this way. If you were meant to cure cancer or write a symphony or crack cold fusion and you don’t do it, you not only hurt yourself, even destroy yourself. You hurt your children. You hurt me. You hurt the planet.

You shame the angels who watch over you and you spite the Almighty, who created you and only you with your unique gifts, for the sole purpose of nudging the human race one millimeter farther along its path back to God.

Creative work is not a selfish act or a bid for attention on the part of the actor. It’s a gift to the world and every being in it. Don’t cheat us of your contribution. Give us what you’ve got.

Uit het fantastische boek The War of Art van Steven Pressfield.

Er moet iets zijn

Rosanne Hertzberger, de 1e Zomergast van dit jaar van dit jaar, wierp gisteravond tijdens de uitzending iets leuks op. Zij vindt dat wetenschappers theorieën mogen hebben, aannames mogen doen, duidelijk mogen uitspreken: “ik denk dat het zo zit”.

Kortom: dat wat onbewezen is proberen te bewijzen.

Plotsklaps overviel mij het gevoel dat het met creativiteit ook een beetje zo werkt. Met een plank voor je kop werk je aan iets waarvan je denkt dat het zal gaan bestaan. Dat het tot leven gaat komen door jouw toedoen. Een lied. Een schilderij. Een stuk software, you name it.

Als het af is dan bestaat het ineens echt. Kreeg je toch gelijk. Dat er iets moest zijn bleek de waarheid te zijn.

Opgejaagd het beest zien te temmen. Want er moet iets zijn…