Hiërarchie in het lied

Qua lijstje van ingrediënten en belangrijkheid “wat maakt en lied tot een lied?” zou ik zeggen:

tekst + melodie
harmonie

Hoewel veel luisteraars niet naar de tekst luisteren (zonde want je mist de boodschap), instrumentale muziek noemen we geen lied. Melodie en tekst gaan dus hand in hand qua belangrijkheid want zonder een van die twee elementen kun je niet van een lied spreken.

Een goed lied herken je zelfs in een slechte uitvoering, met een matig geluid, gespeeld op een valse gitaar. Een goeie melodie staat namelijk als een (opvallend) huis en herken je uit duizenden, tenminste als je muzikale oren hebt. Bekijk bijvoorbeeld eens onderstaande video van Rick Beato waarin hij slechts door het spelen van de basnoten en de melodienoten, dus zonder opsmuk, glashelder de spannende verhoudingen laat horen die goeie melodieën kenmerkt (lees: weinig parallelle opeenvolgingen maar interessante tegengestelde lijnen).

Natuurlijk verschilt onze smaakontwikkeling maar niemand op deze aardkloof kan beweren dat Somewhere Over The Rainbow, Is Dit Alles? (Doe Maar) of Yesterday (The Beatles) slechte melodieën zijn. Je kunt er niet van houden (kwestie van smaak, smaakontwikkeling), maar het zijn simpelweg monumenten qua melodievoering.

Een melodie kun je voorzien van andere harmonie, van andere akkoorden, maar je zult het lied als zodanig nog wel herkennen. Harmonie stuurt heel duidelijk de zeggingskracht van de melodie en is onmisbaar als basisingrediënt van de compositie. Overigens kun je de melodie ook een beetje wijzigen zonder dat de luisteraar het doorheeft. Vrijwel geen enkele zanger zingt de melodie telkens precies hetzelfde, dat zou ook saai worden. Zo verdraait men vaak een nootje hier en daar om niet alle coupletten en refreinen hetzelfde te laten klinken. Bovendien vraagt de tekst vaak om creatieve oplossingen in de melodievoering.

Ritme is een onderdeel die hoort bij de uitvoering, niet bij de compositie. Daarom zitten er geen auteursrechten op ritmepatronen, wat overigens voor het lied volkomen logisch is maar voor moderne muziek als rap misschien onlogisch is. Rap bestaat namelijk niet uit een gezongen melodie maar komt neer op ritmisch praten (rapping to a beat). De tekst en de gebruikte ritmiek en de tekst bepalen de rap, dat is de creatie, niet de begeleiding (de beat). De ritmiek van een rap mag je, omdat auteursrecht op ritme niet bestaat, hergebruiken. De melodie van een lied daarentegen is wel volledig beschermd. Men hanteert in het auteursrechtensysteem dus de spelregels van het lied zelfs bij raps.

Ook het arrangement is een onderdeel van de uitvoering, niet van de compositie. Een goed lied kent vele uitvoeringen, van een uitvoering op slechts een akoestische gitaar tot uitvoeringen met vele lagen, bijvoorbeeld met een heel orkest erbij. Het lied verandert er niet door, de uitvoering wel.

Geluid is een nog specifieker onderdeel van de uitvoering dat bij de uitvoering van het lied zo’n beetje het laagst op de ranglijst der belangrijkheid staat. Hoewel tegenwoordig het geluid een onderdeel van het arrangement geworden is. Hoe een instrument klinkt bepaalt de rol van dat instrument in het arrangement. Dit noemen we ook wel het timbre, de klankkleur van een instrument. Maar dankzij de moderne opnametechnieken kunnen we nog veel verder gaan en gebruiken we effecten om het timbre van de instrumenten te veranderen, te verfraaien, te vervormen zo je wilt. Geluid is een onlosmakelijk onderdeel geworden van de uitvoering.

Compositie en uitvoering zijn twee totaal verschillende dingen. De compositie is het ontwerp, de blauwdruk, het schema. En de uitvoering is de interpretatie van de compositie. Heerlijk overzichtelijk.

Melodische taal

Het was de poëzie van een ander
die ik met mijn stem insprak.

En samen met mijn muziek
knipte ik deze ingesproken track
op het ritme van de taal.

Zodat zij 1 geheel vormden.

Toen mijn vriendin het hoorde
stroomden de tranen langs haar wangen.

En dat op de dag van mijn
Melodische 10e verjaardag.

Waarom lijken popliedjes vaak op elkaar?

Popliedjes lijken vaak op elkaar. De reden hiervoor is heel simpel: het aantal ingrediënten is zeer beperkt. Er valt weinig te kiezen en dus voor je het weet lijkt jouw lied op het lied van een ander.

Ritme

Hèt ritme van een popliedje bestaat uit een vierkwartsmaat (1,2,3,4) waarbij de drummer op de 2e en 4e tel een harde slag op zijn snaredrum geeft. Dit heeft het bekende boem-tsjak boem-tsjak patroon tot gevolg.

Harmonie

De harmonie van de meeste popliedjes bestaat uit slechts een paar simpele akkoorden. Ze zijn meestal niet verfraaid met additionele noten zoals in de klassieke, jazz en niet-westerse muziek juist wel gebruikelijk is.

Deze akkoorden worden het vaakst gebruikt in popmuziek:

plaatje van hooktheory.com

Om de vingerzetting daarvan te noteren heb je slechts 1 A4-tje nodig. En met een paar weken gitaarles moet je in staat zijn deze te spelen.

Een E mineur akkoord wordt overigens in de meeste gevallen opgevolgd door een F of een A mineur. Hoe ik dat weet? Lees maar eens het artikel ‘I analyzed the chords of 1300 popular songs for patterns. This is what I found.’

Melodie

De meeste mensen vinden de melodie van een nummer iets speciaals. Toch lijken die heel vaak op elkaar. De reden: ze bestaan veelal uit maximaal 5 verschillende noten, de noten van de pentatonische ladder. Zo heel veel combinaties tussen die 5 noten zijn er dus niet te maken. En vrijwel iedereen voelt aan hoe die toonladder werkt, check deze video maar eens:

Zo simpel zit het dus. Wil je wat leuke voorbeelden horen? Check dan deze site: soundsjustlike.com →

Als de brandweer

Ergens in Zaandam in een koffietentje zei mijn dochter ineens: “ik hou van dansen”. Ze zat er waarschijnlijk aan te denken want over een paar uur moest ze in het Zaantheater haar eerste dansvoorstelling geven samen met haar dansgroep van New Dance Factory. Ze vond het eigenlijk niet echt spannend. Ze had er gewoon heel veel zin in. Ik snapte het volledig want ik zie haar altijd dansen. Zet een liedje op en ze begint te bewegen. Ook op mijn muziek gaan haar voetjes op en neer.

Herkenbaar want dat had ik vroeger ook. Ik was dol op dansen. Al sinds de lagere school. Het meisje dat het beste kon dansen, Odette, wilde altijd met mij dansen. De disco zat in ons. Als de brandweer ging je op die gitaar van Sister Sledge. Ik heb op heel wat schoolfeestjes en in kinderkamers gedanst.

Tijdens de voorstelling zag ik dat mijn dochter Puck genoot. Ze was helemaal in haar element daar op dat podium. Ik zag het bij een paar anderen ook. Die gingen er ook helemaal in op. Die zijn thuis ook niet te houden, draaien de hele dag door muziek en swingen de hele tijd. Enorm te gek vind ik dat, ik ben dol op mensen die swingen.

Het is mijn favoriete scène uit de Franse film Intouchables: de lange zwarte man die voor de fun heerlijk los gaat dansen op de geweldige muziek van Earth Wind & Fire. Zijn vriend ziet het kamerbreed glimlachend vanuit de rolstoel aan. Als de brandweer, er zit niets anders op.

Goeie muziek heeft een zuivere vorm

Gisteren een jaar geleden overleed mijn oude muziekmaatje Quintus Kessler op 49 jarige leeftijd. Ter nagedachtenis daarvan organiseerde zijn moeder gisteren in prachtig Den Haag aan de Cantaloupenburg een samenzijn met dierbaren.

“Ik geloof dat je een stukje van een overleden persoon in je zal blijven meedragen. Daarom wilde ik jullie uitnodigen zodat Quintus weer even bij mij is”, zo sprak ze.

Na afloop van de bijeenkomst at en dronk ik nog wat met drummer Matt Harris, Engelsman van origine (Liverpool, Beatle-town nota bene!). Tussen mij en Matt is er nog altijd een klik. Als we spelen klopt het. Swingen we. Zo zaten we al pratend en ritmisch tikkend op de tafel muzikale frases uit te wisselen. Omdat taal ongeschikt is om het precieze gevoel van muziek uit te drukken. Muziek is uiteindelijk puur een gevoel. Niet een product dat je verstandelijk kan uitleggen, maar een ongrijpbaar geheel. En ik denk dat het daarom zo mooi is. Het ongrijpbare is waar we naar verlangen.

Matt vertelde over zijn drumoefeningen. Het stelt een metronoom in en breekt vervolgens de maat in 2 tikken, dan 3 tikken, dan 4 tikken en ga zo maar door. Hierdoor krijg je de vreemdste maatsoorten. Of misschien beter: ritmische bewegingen. Want als muziek iets is dan is het ritme. Noten zonder ritme, zijn slechts geluid. Ritme is het plaatsen van noten in een tijdseenheid. En dit doet niet alleen de drummer, dit doet de hele band. Alle leden dienen mee te gaan in die groove. En als je op elkaar ingespeeld bent ontstaat er een soort druk, een luchtverschuiving die fenomenaal lekker is. Lucht die onze trommelvliezen in beweging zet als een kleine tsunami. Muziek is namelijk pure luchtdrukverschuiving. En de lekkerste muziek doet dat in een optimale flow.

Zo ook een vriend van Matt die al jaren roept: “it’s just sound man!” Iets dat Matt pas later begon te begrijpen. En gisteren begrepen we het volledig. Lucht in beweging gezet, een luchtdrukverschuiving, dat is muziek.

En we constateerden dat goeie muziek een zuivere vorm heeft. Net zo goed als beeldhouwers dat ook nastreven. Waardoor het beeld groter lijkt dan het blok waaruit het gehakt is. Net zo goed als dat een danser de ruimte invult met bewegingen die groter lijken dan waar een lichaam toe in staat is. Performance kunst occupyed als het ware de ruimte.

Matt vertelde dat zijn basis Black Music is. En dat alle Black Music swingt. Dat er swing in reggae zit die precies hetzelfde is als de swing van bijvoorbeeld bebop jazz. We tikten het op tafel ritmisch na. Ritme, het plaatsen van accenten in een tijdseenheid. Een accent via een noot of een geluid (ritmische tik). En muzikanten met een goed onderlegd ritmegevoel ondersteunen die groove tezamen. Waardoor ‘ie versterkt wordt, waardoor die luchtdruk lekker vloeit. Hier en daar een accentje leggen zodat de groove nog meer beweging krijgt. De zuiver vorm benadrukt via bepaalde accenten, bogen in het ritme, in de stuwing.

Als de beweging van de zee, van de jaargetijden, van het waaien van bomen. Het leven kan worden teruggebracht tot 1 belangrijk gegeven: de zuiver vorm. En als je goed oplet, zie, voel, hoor, ruik, proef je die groove in alles.

De zielloosheid van muziek

Een noot is geluid waarvan je de toonhoogte kunt duiden. En een paar noten achter elkaar afgespeeld met wat rust ertussen hier en daar, dan spreken we van een melodie. Een paar noten die tegelijkertijd samenklinken noemen we harmonie. En als de melodie of harmonie niet binnen ons bekende kader valt dan noemen we het niet muzikaal.

Geluid achter elkaar afgespeeld met wat rust ertussen in een vaste en bekende cadans zonder dat we de toonhoogte kunnen duiden, noemen we een ritme.

Op zich is het spul, geluid, ritme, noten, van zichzelf zo zielloos als wat. Net zoals een woord dat is. Of een letter. Zelfs als je ze in een bepaalde volgorde zet, dan nog: zielloze materie. Wij mensen hebben namelijk alleen een ziel. En dieren waarschijnlijk ook, hoewel daar de meningen nogal over verschillen.

De hele hamvraag is: wanneer raakt iets onze ziel? En waarom vinden we de ene melodie mooier dan de andere melodie? Betrek het eens op taal. Waarom heb je meer met het ene woord ten opzichte van het andere woord? Dat komt door de betekenis, door de associaties die je eraan verbindt door je ervaring, je leeftijd. En zo is het met muziek ook. Muziek moet je echt leren kennen door duiding te geven aan ritmes, aan melodieën. Want pas bij herkenning kan het je ziel echt raken.

Mensen moeten het kunnen duiden anders vinden ze het abstract. Muziek die een bruggetje legt naar iets dat we kennen, dat vinden we mooie muziek. Bruggetjes die met de tijdgeest te maken hebben vinden we helemaal van deze tijd. Hip. En het liefst heel strak binnen een kader, met het karakteristieke geluid erbij. Anders is het bijvoorbeeld geen ‘echte’ Dubstep. En vooral als je jong bent, kraam je dat soort onzin regelmatig uit.

Het woord ‘echt’ valt hier met name uit de pas. Muziek wordt namelijk pas ‘echt’ wanneer we er iets mee doen, wanneer het onze ziel raakt. En al is er maar 1 persoon die geraakt wordt door mijn muziek, dan maakt dat mijn muziek net zo ‘echt’ als andere muziek. Ook al zou het geen ‘echte’ Dubstep zijn.

Geluid is evenzo belangrijk als muziek. Geluid is muziek. Een melodie gespeeld op een viool of gespeeld op een banjo zal een totaal ander uitwerking op ons hebben. Puur door de associaties. En heeft dus dramatisch effect op de uitwerking in onze ziel.

Luister en kijk naar een stukje uit de film Las Marimbas del Infierno die ik eerder dit jaar op het Rotterdams Filmfestival zag. Over een trashmetalband aangevuld met een marimba:

Je lacht erom, maar snap je nu ook waarom je lacht?

Synchroniteit

Heel vaak is het zo dat ritmische elementen van muziek samenvallen met elementen uit het beeld. Dat is geen toeval. Je ogen zoeken overeenkomsten op. En wanneer je overeenkomsten zoekt, dan zul je ze vinden.

Iets anders. Als je 2 metronomen hebt – je weet wel, van die dingen die de maat tikken – en je zet ze los van elkaar aan, ongeacht verschil in tempi, dan zullen ze toch samen tikken. Kijk maar:

Dit is een universele beweging. Elkaar aantrekken. Samen swingen. Met spanning en ontspanning. In dynamiek. Zoals verleiding. Dat is het spel. Zwart en wit. Plus en min.