De tijd tikt door. Maar wie een verhaal maakt bevriest als het ware de tijd. Die zet het begin en het einde op slot. Zoals Orson Welles ooit zei:
“If you want a happy ending, that depends, of course, on where you stop your story.”
Dilemma
Het is een dilemma waar je mee te maken krijgt bij storytelling. Met name als het over nog levende personen gaat. Het verhaal houdt toch pas op als de persoon overleden is? Inderdaad ja, dat is meestal het moment dat de verhalen op gang komen. Maar het is niet één verhaal maar verhalen, in meervoud dus, die dan op gang komen. En met het verstrijken van tijd komen er soms steeds meer verhalen bij. Als het goed is.
Zo was ik in april dit jaar bij een symposium onder de noemer ‘Omzien in rock’. Het was een dag die in het teken stond van de popbiografie. Een woord dat je ruim moet zien, ook documentaires mogen we dat stempel toebedelen. Kortom, lees: in beeld, geluid en tekst. Een van de artiesten die die dag diverse malen genoemd werd, was Herman Brood. Hoewel zijn vriend Bart Chabot via boeken zoals Broodje Gezond en dergelijke op een mooie manier Herman had vereeuwigd, de aanwezigen waren het er over eens dat het slechts één kant van Herman belichtte: die van de knuffeljunk. Die andere verhalen moeten simpelweg nog geschreven worden. En doen we dat niet dan zal de legendarische status van Herman langzaam aan wegebben. Of we documenteren de mens en zijn leven, of we doen het niet.
Vele verhalen
Een mensenleven is vaak zo complex en divers, het is vrijwel onmogelijk om dat slechts in één verhaal te beschrijven. Daarom zul je voor het documenteren van de levens van artiesten vele verhalen nodig hebben. En daarbij kun je maar beter alle typen media inzetten.
Ik merkte het toen ik de audiodocumentaire over Marvin Gaye, Oostende Healing, maakte. Mijn verhaal doet geen poging alles te beschrijven dat Marvin in België heeft meegemaakt. Diverse interviews heb ik simpelweg niet gebruikt omdat de verhalen afbreuk deden aan het verhaal dat ik wilde vertellen. Een verhaal dat na een lange speurtocht en diep peinzen tot stand kwam: hoe heeft Marvin Gaye zijn populairste hit ooit, Sexual Healing, in Oostende kunnen maken en waarom koos hij voor een elektronische sound? Privé-omstandigheden van Marvin waren daarbij van belang maar ik liet ze niet de boventoon voeren. Ik liet het gepsychologiseer achterwege en zoomde in op een Marvin die muziek maakte met de middelen die voorradig waren.
Toen Marvin Gaye van 1981 tot 1982 in Oostende woonde, toonde geen enkele documentairemaker interesse om er verhaal over te maken. Nog altijd kan ik dat niet begrijpen, men zat simpelweg niet op te letten! De enige documentaire die toen gemaakt is, is een documentaire die we nu een branded doc zouden noemen. Een documentaire die bedoeld is om de hele wereld te laten zien: kijk eens hoe goed het weer met Marvin gaat hier in België.
Van Gogh
Of neem Vincent van Gogh. De man was bij leven een worstelend kunstenaar. EN behoorlijk onbekend. Het had zomaar kunnen zijn of Vincent was na zijn dood vergeten. Zijn unieke schilderkunst in combinatie met zijn geestelijke gesteldheid hebben echter bijgedragen aan zijn legendarische status. Om kort te gaan: in het leven van Van Gogh zat niet één verhaal maar vele verhalen. Het verhaal van de worstelende kunstenaar die opzoek gaat naar zijn artistieke ziel. Die van de kunstenaar die het zoekt in Parijs (lees: kunst en Parijs doen het altijd goed qua verhaal). Die een stuk van zijn oor afsnijdt (nou dat is nogal een verhaal of niet?). En zichzelf op een open veld op 37-jarige leeftijd in de borst schiet in een hopeloze poging zelfmoord te plegen. Aan Van Gogh kleven verhalen die nog altijd blijven komen. Als er weer een kunstwerk voor velen miljoenen verkocht wordt. Als blijkt dat de schilderijen verkleurd zijn en we met hedendaagse technieken de oorspronkelijke kleuren weer aan het publiek kunnen tonen. Als er een onbekend werk opduikt. Als er weer een nieuwe theorie opgevoerd wordt rondom zijn zelfmoord of het afsnijden van dat stuk oor. Bizarre zaken die het clichébeeld van de gekke kunstenaar steeds lijken te willen bevestigen.
Een verhaal is een stuk bevroren werkelijkheid. Hét verhaal bestaat niet. Een verhaal wel. Als slechts één stuk van een taart. Om het behapbaar te maken. Met een kop en een staart.
(omslagfoto: Tom America)