Het was de vrolijke Vlaming Wederik de Backer die het ‘m deed. Ik kende de vogel in het geheel niet en was daarom blij verrast met zijn masterclass sounddesign die hij vorige week vrijdag op het Oorzaken Festival gaf. Daar in de fraaie Mauritszaal van het Koninklijk Instituut voor de Tropen zette hij een productie uit eigen hoed op, genaamd Helene. Gelijk wist ik het: dit is er zo een.
Het is de muziek die hard in de mix staat en de boel opfokt. De speedy monoloog van de vrouw krijgt hierdoor nog meer uitgesprokenheid. En op slimme momenten laat onze Belgische vriend plotsklaps stiltes vallen om zo de aandacht van de luisteraar te grijpen: ge moet nu efkes opletten!
Stiltes als uitroeptekens.
En wat ook schoon was, was dat onze klankbroedâh zijn Digitale Audio Werkstation op de beamer toonde. Zodat we zagen wat we hoorden. Het is Nuendo dat hij gebruikt. Daar heb ik zo rond 2003-2005 ook nog mee gewerkt.
Op ’t ritme van de taal
De Backer moeten we een klankdenker noemen, vind ik. Op de vraag over het gebruik van transcripts reageerde hij met een handgebaar alsof hij het uitgeprinte transcript achteloos over zijn schouders kieperde. Audio is volgens De Backer namelijk leading. Een transcript is handig, je weet immers wat er gezegd wordt, maar HOE het gezegd wordt is allesbepalend.
Hij edit op het ritme van de taal. En de muziek laat hij op het allerlaatste moment op maat componeren, als het raamwerk van het gesproken verhaal in de editing helemaal ‘staat’. De componist levert hem de stems. Dit zijn losse sporen van de instrumenten/geluiden zodat De Backer in de editing precies kan bepalen welke instrumenten/geluiden hij wel of niet laat klinken.
Muziek is gelijkwaardig aan het gesprokene
In tegenstelling tot de tekstdenker vindt de klankdenker muziek geen aanvulling maar een gelijkwaardig element. Ja sorry, ik stel het even zwart-wit, tekstdenker versus klankdenker. Het grijs mag je er zelf bij bedenken.
De klankdenker weet dat klanken een gevoel kunnen opwekken. Prettige geluidsdruk die via de oorschelp in verbinding met het hart komt te staan. Dat kan een field-recording zijn van het ruisen der bomen, een stukje ambient muziek of wat dan ook. Het feit wil dat deze klanken geen woorden nodig hebben om sfeer op te wekken. De klankdenker weet ook dat de manier van spreken, het ritme van de taal, even belangrijk is als wat er gezegd wordt.
In audio, of noem het podcasting, draait alles namelijk om timing.
Dit in tegenstelling tot het geschreven woord dat zich zo snel of traag aan de lezer openbaart als dat deze de tekst leest. De factor tijd is wat audio bijzonder maakt. De luisteraar drukt op play en wat volgt ligt qua timing tot op de nanoseconde nauwkeurig vast.
Het is georganiseerd geluid dat in de tijd geplaatst is, denk ik dan.
Of, zoals De Backer het citeerde:
Audio is literatuur in tijd.
Deze quote zou van Jeff Emtman afkomstig zijn, de grote man achter het geweldig Here Be Monsters. Voor wie snakt naar het relaas van deze klankdenker, check het stuk uit 2017 ‘5 sounddesign tricks inspired by literature’ waaronder een workshop van bijna 2,5 uur met Emtman die in louter volzinnen handelt.
De Backer refereerde zelf ook aan literatuur in zijn betoog. Zo vertelde hij dat je in geluid metaforen kunt proberen te vinden om zo cliches te vermijden. Dus in plaats van voetstappen, een dichtslaande deur of een rijdende auto laten horen kun je dat ook op een andere manier gaan verklanken.
Geluid als verhaalelement
Op 19 seconden vanaf het begin van de radiodocumentaire De S53 horen we hoe de toon van de trein precies ook de toonsoort is van de muziek waar de toon in overgaat. Dat heeft Wederik dus ook precies zo aangeven bij zijn componist.
Hij neemt dus toonhoogtes over, laat voetstappen het tempo van de muziek bepalen, neemt elementen die in de spraak zitten, of als achtergrondgeluiden klinken, over in andere geluiden en muziek. Zo grijpt het als één geheel in elkaar.
Dankzij dit soort slimme trucs maakt hij een verhaal dat verder gaat dan als het op schrift was gepubliceerd. De auditieve ervaring is niet een soort van leuke bijkomstigheid, een leuke aanvulling op de tekst, nee, volgens De Backer is de auditieve ervaring waar het hem om te doen is. Hij vindt daarom dat we ons de volgende hamvraag moeten stellen:
waarom MOET dit verhaal in audio verteld worden?
Als het niet in audio MOET maak er dan een boek van, een YouTubeje, een blog, of whatever, maar in ieder geval geen audio!
Er zijn natuurlijk ook podcasts die zonder muziek kunnen, omdat de manier waarop iets vertelt wordt heel tof is. Vlammende betogen, de opwinding van het moment. Ik denk dat de klankdenker dat gelijk herkent. Die hoort HOE iemand praat en misschien nog wel meer dan WAT iemand zegt. Althans, voor mij geldt dat enorm sterk. Ik hoor altijd als eerste de energie van een stem. Soms mis ik hierdoor de boodschap.
Het is die energie die je kunt omzetten in muziek, in geluiden. Laat alles juist lekker samensmelten. En dankzij moderne audiosoftware kunnen we al die lagen heel precies samen laten vallen, kunnen we dingen wegfilteren, kunnen we dingen boosten, kunnen we met elektronische geluiden de werkelijkheid naar onze hand zetten.
Oscar Wilde zei het al:
Life imitates Art far more than Art imitates Life.
Geef een reactie