Stemmen optimaliseren

Stemmen moeten zo optimaal mogelijk klinken. Ik zie het dus als mijn taak de geïnterviewden zo goed mogelijk voor de dag te laten komen, precies zoals een fotograaf ook zou doen. En dat is niet even slechts een kwestie van goeie spullen neerzetten, opnemen, klaar. Nee, dat behelst ook nog flink wat nabewerking.

Heilige drie-eenheid

De heilige drie-eenheid om tot fantastisch klinkende stemmen te komen:

• goeie spullen
• nabewerking (postproductie) toepassen
• ervaring

Ervaring is natuurlijk niet te koop maar kost je de nodige vlieguren, of zeg maar gerust: jaren.

Goeie spullen

Het begint bij de bron: een mooie stem goed opnemen met een goede microfoon. Microfoons zijn te koop in alle soorten en maten. Vaak neem ik op locaties op die qua akoestiek niet optimaal zijn, bijvoorbeeld in kantoorgebouwen. Meestal gebruik ik daarvoor richtingsgevoelige microfoons zodat vervelende achtergrondgeluiden en rottige reflecties tot een minimum beperkt blijven. Deze hebben wel als nadeel dat als men als een soort Stevie Wonder bewegelijk achter de microfoon zit je dit wat terug gaat horen in de opnames. Maar gelukkig kan ik een en ander achteraf nog corrigeren.

Dat achteraf corrigeren is vandaag de dag heel goed mogelijk. Vroeger (ja, ik loop al heel wat jaren rond) gebruikten we de uitdrukking “you can’t fix it in the mix” maar die uitdrukking geldt niet langer. Dankzij slimme software kunnen we vandaag de dag juist heel veel achteraf nog fixen. Je ziet dat ook in de fotografie en bij videomakers. Men neemt raw op (in geval van audio: wav/aiff) en gaat pas achteraf de boel “inkleuren.” De bron wordt dus, in tegenstelling tot vroeger, neutraal vastgelegd.

Toch is het belangrijk om die bron(nen) goed op te nemen. Net als met een camera zorgt de afstand van de microfoon ervoor hoe close iemand overkomt. Nu kun je met een camera inzoomen, maar dat kun je met een microfoon niet. Dus hoe verder de microfoon van de bron afstaat, des te ruimtelijker het geluid wordt (en da’s niet goed!). Plaatst de microfoon daarom maximaal op 20 cm afstand van de geïnterviewde, liefst nog dichterbij.

Interviews met meer dan twee personen neem ik met mijn MacBook Pro + interface met prachtig klinkende ruisvrije pre-amps op. Ook laat ik altijd mijn Sony D-50 meedraaien als backup.

Elke microfoon van elke spreker krijgt een eigen track zodat ik de stemmen los van elkaar kan nabewerken.

EQ

EQ is de moeder der middelen voor elke podcaster. Je hebt ze in vele smaken. Meestal gebruik ik een parametrische EQ. Ik zorg er altijd voor dat ik het allerdiepste laag wegfilter (high-pass) zodat laag gezoem niet langer op de opnames te horen is.

Diep laag is wel belangrijk voor een lekkere diepe stem. Dit geeft ook de indruk dat de stem dichtbij klinkt. Soms moet je een compromis sluiten wanneer er laag gedreun op de achtergrond klinkt. Het laag wegfilteren zorgt dan misschien voor een te “lichte” stem. Dat moet je op gehoor beoordelen en het belangrijkste is om het natuurlijk te houden. Sommige stemmen zijn zwaarder dan die van anderen. Vrouwenstemmen klinken over het algemeen veel minder diep dan mannenstemmen.

Middels EQ kun je ook de karakteristiek van een microfoon veranderen. En ook is de klankkleur vaak afhankelijk van de richting waarin de persoon in de microfoon spreekt. Piek resonanties in de ruimte, gestapelde frequenties, zijn ook middels EQ aan te passen.

Ik automatiseer de EQ in de tijdslijn als dat nodig is. En volume van een stem, de luidheid dus, is ook een soort EQ. Een stem op een luider volume klinkt namelijk helderder en voller.

Fader riding

Een stem klinkt nooit gelijkmatig in geluidssterkte. Wat je kunt doen is het volume automatiseren in de editor. Heb ik jarenlang gedaan maar sinds de komst van de Waves Vocal Rider doe ik dat een stuk minder. De Vocal Rider stelt het volume continu bij en kan echt een boel werk schelen. Ondanks de Vocal Rider en het gebruik van compressors teken ik nog altijd ook de automatisering in de tijdslijn. Met name voor groepsgesprekken is het handig om het volume van sprekers laag of uit te zetten als ze niet spreken. En wanneer meerdere personen tegelijkertijd spreken mix ik de volumes met de hand, anders wordt het een zooitje.

Om een voorbeeld te geven, hieronder een productie met vier sprekers. Dit is slechts de automatisering van de volumes. Bedenk je dat ik ook de EQ getekend heb. Dus ja, da’s best een boel werk maar het resultaat klinkt dan ook als een klokje!

Compressor

Zoals ik in mijn artikel over compressors schreef gebruik ik een snelle compressor voor een voice-over en een langzame voor de andere stemmen. Wanneer je een groepsgesprek opneemt is het niet slim om elk kanaal een eigen compressor te geven want dit zorgt ervoor dat de ruis toeneemt (compressors drukken immers de dynamiek in elkaar waardoor de ruisvloer hoger komt te liggen) en wanneer de ene spreker spreekt zal het geluid van de andere microfoons door de compressors ook luider klinken. En dat is nu juist iets wat je niet wilt. Ik hou het liever close en probeer net als een cameraman te schakelen tussen de sprekers die spreken.

Daarom gebruik ik een Vocal Rider per kanaal/persoon en voeg ik een langzame compressor alleen toe op de eindmix.

De-noising

Bij vrijwel alle bedrijven staat continu een airco zachtjes te zoomen. Daarom neem ik dus met richtingsgevoelige microfoons op. Maar vaak gooi ik er ook nog wat De-noising op via een plugin van iZotope RX als dat nodig blijkt te zijn.

De-essing

Sommige personen spreken met zeer scherpe s-klanken. Als dat het geval is gooi ik er een De-esser overheen. Ik heb daarvoor een preset gemaakt voor het softwarepakket dat ik gebruik voor editing, Ableton Live. De preset is hier gratis te downloaden.

De-clicking

Veel mensen produceren mondgeluiden, klikjes en klakjes. De klakjes snij ik handmatig uit de opnames (jeps, is een boel werk!). Maar voor de klikjes veroorzaakt door een droge mond, gebruik ik de De-click van iZotope.

Hoewel software waanzinnig nauwkeurig is tegenwoordig, het blijft een paardenmiddel. Voorkomen is beter dan genezen.

Tip: drink een paar uur voor je de opnames maakt ten minste 2 liter water om een droge mond te voorkomen.

De hele keten

Per stem, per kanaal, gebruik ik dus meestal een hele keten aan effecten. Aangezien elke stem anders is, verschillen de effecten en instellingen per kanaal.

Het perfecte plaatje

Ik zorg ervoor dat alle stemmen perfect met elkaar in balans zijn en dat mijn export volgens de Apple norm in luidheid afgeleverd wordt aan de klant. Hier een voorbeeld van een groepsgesprek op basis van vier sprekers/microfoons na mijn bewerkingen:

Het klinkt net zo strak als het eruit ziet. Wil je ook zoiets? Laat het me weten!