De kunstenaar is aan niemand uitleg verschuldigd

Muziek is een kunstvorm. Toch wordt muziek vaak helemaal niet als kunst gezien. Iets waar ik me enorm aan kan ergeren. Reden waarom ik over dit onderwerp, popmuziek in het bijzonder, graag schrijf en er audiodocumentaires over maak.

Onze muzikale kennis is zeer beperkt. We leren lezen en schrijven op school maar het 12-toons stelsel waarop onze Westerse muziek gebaseerd is blijft voor de meesten van ons één groot mysterie. Over die muzikale kennis wil ik het nu niet gaan hebben, ik wil me inhoudelijk beperken tot de teksten die we in popmuziek gebruiken. En de uitvoering ervan.

De tekst

Het nummer Bohemian Rhapsody van Queen staat elk jaar in de hoogste regionen van de Top 2000. Meestal op nummer 1 of hooguit een paar punten lager. Met een tekst die velen maar onbegrijpelijk vinden.

Mama, I just killed a man

Put a gun against his head, pulled my trigger, now he’s dead

Zal Freddie Mercury echt een man hebben gedood?

Nee natuurlijk niet! Maar is het dus fictie? Uhm, nee!

Het zijn metaforen. Freddie rekent af met zijn eigen ik. De man die zich voorheen nog schaamde voor zijn homofilie.

Mama, life had just begun
But now I’ve gone and thrown it all away
Mama, ooh, didn’t mean to make you cry
If I’m not back again this time tomorrow
Carry on, carry on as if nothing really matters

Bohemian Rhapsody is de coming out song van Freddie. Toch zijn er hele volksstammen die werkelijk geen flauw benul hebben waar Freddie nu over zingt. Dat mag want een tekst is aan de luisteraar, deze interpreteert.

Ander voorbeeld. Randy Newman.

Short People got no reason
Short People got no reason
Short People got no reason
To live

Wat een lul die Randy! Knoop ‘m op aan de hoogste boom! Verketter hem via social media!

Oh wacht… het is cynisme!

Maar ook al was het geen cynisme, ook al zou Randy echt een hekel hebben aan kleine mensen, wat dan nog? Er is vrijheid van meningsuiting maar die geldt niet voor het lied?

De tekst hoeft niet over de schrijver te gaan. Sterker nog: vaak zijn de beste teksten juist niet autobiografisch. Toch is dé grote denkfout die het publiek en de pers vaak maakt dat de tekst juist wel over de zanger of zangeres gaat.

Romanschrijvers krijgen dan ook altijd deze vraag voorgelegd: “In hoeverre is het boek autobiografisch?” Op die vraag hoeft een schrijver geen antwoord geven. Net zo goed als Queen nooit heeft willen vertellen waar Bohemian Rhapsody precies over gaat.

Er bestaat een geheime relatie tussen het werk en de kunstenaar zelf. En de kunstenaar is aan niemand uitleg verschuldigd.

Het werk staat geheel op zichzelf. Het werk is volwassen.

De uitvoering

Wie op een podium staat doet aan theater. Die speelt een showtje. Freddie zong avond aan avond “Mama, I just killed a man” maar dacht misschien aan iets anders.

De gescheurde jeans, met de benen wijd, de gitaar die laag hangt, het is een van de clichébeelden die popmusici maar wat graag uit de kast halen. “Kijk eens, wij zijn stoer!” Maar check eens hoe die musici er in de studio bijzitten en je zult de dodelijke ernst op hun gezichten zien.

Geeft ook niet, wat er in de studio gebeurt gaat immers niemand wat aan.

Maar noem het Performance art en je verbreedt de wereld die in popmuziek vaak zo smal is. Daar hoef je echt geen Marina Abramovic voor te heten. Een performance is een staaltje visuele kunst. Alles kan! En ook hier bestaat de geheime relatie tussen de uitvoerder/kunstenaar en de performance zelf. En ook hierover is de kunstenaar dus aan niemand uitleg verschuldigd.