Hiërarchie in het lied

Qua lijstje van ingrediënten en belangrijkheid “wat maakt een lied tot een lied?” zou ik zeggen:

• tekst + melodie
• harmonie

Hoewel veel luisteraars niet naar de tekst luisteren (zonde want je mist de boodschap), instrumentale muziek noemen we geen lied. Melodie en tekst gaan dus hand in hand qua belangrijkheid want zonder een van die twee elementen kun je niet van een lied spreken.

Een goed lied herken je zelfs in een slechte uitvoering, met een matig geluid, gespeeld op een valse gitaar. Een goeie melodie staat namelijk als een (opvallend) huis en herken je uit duizenden, tenminste als je muzikale oren hebt. Bekijk bijvoorbeeld eens onderstaande video van Rick Beato waarin hij slechts door het spelen van de basnoten en de melodienoten, dus zonder opsmuk, glashelder de spannende verhoudingen laat horen die goeie melodieën kenmerkt (lees: weinig parallelle opeenvolgingen maar interessante tegengestelde lijnen).

Natuurlijk verschilt onze smaakontwikkeling maar niemand op deze aardkloof kan beweren dat Somewhere Over The Rainbow, Is Dit Alles? (Doe Maar) of Yesterday (The Beatles) slechte melodieën zijn. Je kunt er niet van houden (kwestie van smaak, smaakontwikkeling), maar het zijn simpelweg monumenten qua melodievoering.

Een melodie kun je voorzien van andere harmonie, van andere akkoorden, maar je zult het lied als zodanig nog wel herkennen. Harmonie stuurt heel duidelijk de zeggingskracht van de melodie en is onmisbaar als basisingrediënt van de compositie. Overigens kun je de melodie ook een beetje wijzigen zonder dat de luisteraar het doorheeft. Vrijwel geen enkele zanger zingt de melodie telkens precies hetzelfde, dat zou ook saai worden. Zo verdraait men vaak een nootje hier en daar om niet alle coupletten en refreinen hetzelfde te laten klinken. Bovendien vraagt de tekst vaak om creatieve oplossingen in de melodievoering.

Ritme is een onderdeel die hoort bij de uitvoering, niet bij de compositie. Daarom zitten er geen auteursrechten op ritmepatronen, wat overigens voor het lied volkomen logisch is maar voor moderne muziek als rap misschien onlogisch is. Rap bestaat namelijk niet uit een gezongen melodie maar komt neer op ritmisch praten (rapping to a beat). De tekst en de gebruikte ritmiek en de tekst bepalen de rap, dat is de creatie, niet de begeleiding (de beat). De ritmiek van een rap mag je, omdat auteursrecht op ritme niet bestaat, hergebruiken. De melodie van een lied daarentegen is wel volledig beschermd. Men hanteert in het auteursrechtensysteem dus de spelregels van het lied zelfs bij raps.

Ook het arrangement is een onderdeel van de uitvoering, niet van de compositie. Een goed lied kent vele uitvoeringen, van een uitvoering op slechts een akoestische gitaar tot uitvoeringen met vele lagen, bijvoorbeeld met een heel orkest erbij. Het lied verandert er niet door, de uitvoering wel.

Geluid is een nog specifieker onderdeel van de uitvoering dat bij de uitvoering van het lied zo’n beetje het laagst op de ranglijst der belangrijkheid staat. Hoewel tegenwoordig het geluid een onderdeel van het arrangement geworden is. Hoe een instrument klinkt bepaalt de rol van dat instrument in het arrangement. Dit noemen we ook wel het timbre, de klankkleur van een instrument. Maar dankzij de moderne opnametechnieken kunnen we nog veel verder gaan en gebruiken we effecten om het timbre van de instrumenten te veranderen, te verfraaien, te vervormen zo je wilt. Geluid is een onlosmakelijk onderdeel geworden van de uitvoering.

Compositie en uitvoering zijn twee totaal verschillende dingen. De compositie is het ontwerp, de blauwdruk, het schema. En de uitvoering is de interpretatie van de compositie. Heerlijk overzichtelijk.