De lessen van Maternité

In mijn podcastserie voor VERVORMER over het vergeten lied Maternité van de Tilburgse band MAM constateerde liedschrijver en bassist Tom America dat hij het in de jaren van MAM “niet wist”; hij zocht naar eigenheid, naar een eigen vorm, maar vond het niet.

Ik begreep dat niet want MAM was naar mijn idee juist wél heel erg eigen met een eigen geluid en vorm, qua sound en ook qua teksten en hoe de band zich presenteerde, bijvoorbeeld door anti-stoer in pyjama’s op te treden. Maar Tom was ontevreden over die vorm. Wat hij wel zocht, dat wist hij in die jaren niet.

Het lijdend onderwerp van mijn serie, het lied Maternité, kent een unieke vorm voor een poplied. Zo uniek dat ik er dus een podcastserie over gemaakt heb.

Voor wie het lied niet kent, hier het lied als bonustrack van het album Look: Nederlands!:

Het documentaire aspect van het lied, het stellen van de vraag van Tom aan zijn moeder “Mam, weet jij nog wanneer ik voor het eerst een boterham met kaas gegeten heb?” en het antwoord daarop van zijn moeder, is wat het zo uniek maakt. Het is iets onbeduidends, het is een ludieke vraag.

In mijn podcastserie komt Erik de Jong, Spinvis, uitgebreid aan het woord over hoe belangrijk Maternité voor zijn eigen muzikale vorming geweest is. Dit jaar trof ik wederom zijn positieve woorden over het lied aan in het boek Vrijdenkers in muziek van Edwin Hofman:

In popmuziek gaat het normaliter vaak over het grotesk bezingen van de grote thema’s des levens (de liefde, de dood, het geloof), maar in Maternité wordt heel eigenwijs het tegenovergestelde geflikt. Iets kleins wordt hier op een voetstuk gehesen.

Tom liet destijds met enige schroom de demo aan Henk Hofstede van de NITS horen omdat het lied persoonlijk maar ook, volgens eigen zeggen, “lullig” was. Henk was de opdrachtgever van het project Le Grande Parada waar dit lied voor bedoeld was. Hij vroeg bevriende muzikanten een lied te schrijven naar aanleiding van een schilderij dat op de afscheidstentoonstelling van Edy de Wilde in het Stedelijke Museum, Amsterdam, tentoongesteld werd.

Dat werd Maternité, een schilderij van Picasso, met een moeder en kind, grof kubistisch geschilderd. Zodoende besloot Tom de relatie met zijn eigen moeder in het lied te verwerken. Hij ging associatief te werk.

Tom houdt zijn hele leven al van kaas en dus lag het stellen van de vraag “Mam, weet jij nog wanneer ik voor het eerst een boterham met kaas gegeten heb?” wat hem betreft voor de hand. Hij plaats die vraag en het antwoord van zijn moeder integraal in het lied. En bepaalde stukjes antwoord van zijn moeder worden in koor herhaald, zoals bijvoorbeeld “toen Carlo geboren is”.

Een les die we uit Maternité kunnen trekken is dat we elk voorval uit een mensenleven kunnen gebruiken voor het schrijven van een tekst. Denk dan niet aan grote gebeurtenissen, maar zoek het juist in het triviale. Door een lied van iets kleins en onbenulligs te maken doe je iets dat andere liedschrijvers juist nooit zullen doen.

Tom onderzoekt in het lied de aanknopingspunten in relatie tot het schilderij. Zo stopt hij er een paar instrumentale frases in waarin zijn bas een belangrijke rol vervult. Dit om te verwijzen naar de: “dikke lijnen die Picasso ook in zijn schilderij gebruikt”. En er zit een stukje uit het lied Mama van Heintje in. Een andere verwijzing is “Waat sjteit te gebeure” dat verwijst naar zijn Limburgse roots, uit het lied Loeënde klokken van Frits Rademacher. Tom vraagt zich af hoelang Tom en zijn moeder nog samen zullen zijn (wat staat ons nog te wachten?). Ook hoor je in het lied een jong kindje heel hard “ja!” roepen, refererend aan het kind dat Tom ooit was. Allemaal elementen die de moeder-kindrelatie benadrukken.

Deze persoonlijke elementen zijn een andere les. Zoek het triviale dat dicht bij jezelf ligt. Maak het persoonlijk!

De moeder van Tom herhaalt ergens halverwege de tekst de zin “ik denk dat je toen een jaar of 3 was” waarna de band die zin beantwoord met dezelfde zin maar dan gezongen. Heel ludiek.

Opvallend aan al die associaties met het onderwerp moederschap, Loeënde klokke, Heintje, is dat het aan de luisteraars voorbij zal gaan, want die link kent alleen Tom. Het zijn Tom zijn persoonlijke notities als een soort verborgen boodschappen. Toch accepteer je dat als luisteraar omdat het nummer verder heel toegankelijk is. Bovendien voel je als luisteraar op je klompen aan dat het hier om iets persoonlijks gaat. De intimiteit tussen moeder en zoon zijn overduidelijk.

Iemand als Erik de Jong schrijft ook vaak liedjes waarbij de betekenis verhuld blijft en dus alleen bekend is bij hemzelf. Ook andere bands en liedschrijvers hanteren die vorm. Zo ben ik een fan van Steely Dan die hun teksten soms zo cryptisch maken dat je er duizend dingen in kunt horen. Bob Dylan is de uitvinder hiervan. Een tekst is immers geen gebruiksaanwijzing.

Laat dat dus ook een les zijn: de luisteraar hoeft de tekst niet helemaal te begrijpen maar zal meegaan in het gevoel achter de tekst.

De vraag die Tom niet kon beantwoorden in mijn podcastserie is waarom hij deze krachtige vorm niet vaker gebruikt heeft voor het schrijven van een lied. Waarom liet hij zich niet nogmaals door een schilderij inspireren? Waarom gebruikte hij bij een volgend lied niet weer een stukje documentaire audio als basis voor een lied?

Op het album na dit lied, het geweldige Ontwik (geproduceerd door Henk Hofstede) zijn de liedteksten brilliant maar de vorm van Maternité komt niet voorbij.

Jaren later, als ik bij de band zit, besluiten we de documentaire als element weer in een lied te gebruiken. Het gebeurt in het lied Pasadena. Het was mijn idee om de verteller, onze Amerikaanse fan Ron Kane, dit te laten vertellen. Hij had kort daarvoor in onze tourbus verteld hoe hij in Los Angeles aan onze CD single Oote was gekomen. Ik vond dat we iets moesten met dit geweldige verhaal met name ook omdat Ron Kane waanzinnig goed kon voordragen. Zodoende besloot Tom het verhaal met Ron Kane op te nemen en maakte hij op basis van de stem van Ron melodieën en hielp ik mee met het arrangeren van dit lied.

Het is deze vorm, die van de spraakmelodieën, waar Tom zich tot op de dag van vandaag mee bezighoudt. Hij beschouwt dit als de definitieve vorm waar hij al die jaren naar opzoek was. Waarbij de tekst altijd samengesteld wordt uit documentair materiaal en waarbij de melodieën voortkomen uit de spraak.

Nadat ik mijn podcastserie gemaakt had vond Tom oude video-opnames terug van het opnameproces van Maternité gefilmd door Henk Hofstede in de Werf Studio van de NITS. Deze studio werd een paar geleden door brand verwoest. Het geeft naast mijn podcastserie een interessant inkijkje hoe dit bijzondere nummer tot stand kwam.

Mijn zoektocht naar Maternité is overigens ook als playlist op Spotify te beluisteren:

Zelf heb ik nog niets met lessen van dit lied gedaan. Terwijl het juist in het verlengde ligt van mijn andere liefdevolle bezigheid: podcasting. Maar wat niet is, kan nog…